به مناسبت سالگرد دینآنلاین؛ آزادی و گشودگی اصلی‌ترین راه اقبال به دین و دین‌ورزی
محسن آزموده: به‌عنوان روزنامه‌نگار حوزه اندیشه، فارغ‌التحصیل رشته فلسفه و دانشجوی تاریخ و علاقه مند و پیگیر شاخه‌های مختلف علوم انسانی، موضوعات مربوط دین و مطالعات دینی، اعم از تاریخ دین، جامعه شناسی دین، روان شناسی دین، کلام و الهیات، فلسفه دین و … همواره مورد علاقه و پیگیری‌ام بوده و هست و در حد وسع و توانایی و فرصت و امکاناتم، می‌کوشم آخرین نوشته‌ها و کتاب‌ها و مقالات و جستارها و اظهار نظرها در این زمینه را پیگیری کنم. به علاوه و جدای از علاقه شخصی، در جامعه‌ای که به لحاظ تاریخی دین به عنوان یکی از مهم‌ترین عناصر فرهنگی و اجتماعی آن بوده و چند دهه است، حکومتی دینی بر آن حکمرانی می‌کند، فکر می‌کنم توجه به دین و موضوعات دینی امری ناگزیر است، گو این که هیچ بعید نیست علایق شخصی من متأثر از همین دو عامل ذکر شده باشد، یعنی اولاً زیستن در جامعه‌ای که دین عنصری مهم در فرهنگ آن است و ثانیاً زندگی تحت سیطرهٔ حکومتی دینی که می‌کوشد دین را- و در واقع قرائت [های] خاصی از یک مذهب خاص را- در تقریباً همه ابعاد زندگی فردی و جمعی اتباعش حاکم سازد.
با توجه به آنچه آمد، سایت دین آنلاین را همواره دنبال کرده‌ام و جسته و گریخته، بسیاری از مقالات، گفتگوها، جستارها، یادداشت‌ها، گزارش‌ها و مطالبش را خوانده‌ام و می‌خوانم. نکته حائز اهمیت و مهم در این سایت-که نمی‌دانم به کدام فرد یا گروه یا اشخاص یا نهادها- وابسته است، گشودگی و سعه صدر و رواداری نسبی آن است. در مطالب این سایت، نوشته‌ها یا گفتارها یا ویدئوها یا صداها یا عکس‌هایی با مضامین یا دلالت‌ها یا تعابیرتوهین آمیز، تحقیرآمیز، انحصارطلبانه، تمامیت خواهانه، طعنه آمیز، تهاجمی و … نسبت به باورها و باورمندان مختلف با گرایش‌های متفاوت و گوناگون ندیده‌ام، خواه این باورها متعلق به معتقدان به ادیان و مذاهب مختلف باشد، خواه متعلق به خداناباوران یا کسانی که به دین یا مذهب خاصی معتقد نیستند یا لاادری هستند یا … به عبارت دیگر نوعی تساهل و تسامح و رواداری در مطالب این سایت نسبت به اندیشه‌های دینی و غیردینی و ضددینی گوناگون احساس کرده‌ام که بسیار خوشایند است و تحسین آمیز. البته من همه یا بیشتر مطالب این سایت را نخوانده‌ام و ندیده‌ام و نشنیده‌ام و این داوری صرفاً با توجه به معدودی مقالات و نوشتارها و گفتگوهایی است که خوانده‌ام.
لازم به ذکر است این رواداری به هیچ عنوان معنای بی طرفی کامل حال و هوای مطالب این سایت نسبت به همه ادیان نیست، اگرچه به نظر می‌آید یک پایگاه تحلیلی که عنوان «دین» را دارد، بهتر است نسبت به همهٔ ادیان علی السویه باشد که این سایت چنین نیست. یعنی در مطالب این سایت-باز تاکید می‌کنم تا حدی که دنبال کرده‌ام- نوعی جانبداری و مدافعه گری نسبت به دین اسلام، خصوصاً مذهب تشیع، بالاخص شیعه اثنی عشری کاملاً محسوس است. از این جهت شاید بهتر بود عنوان این سایت «شیعه آنلاین» یا «شیعه دوازده امامی آنلاین» باشد. اما به هر حال، این گرایش مذهبی خاص چنان که اشاره شد، به معنای سوگیری سلبی یا انتشار مطالبی با مضمون تهاجمی و توهین آمیز دربارهٔ سایر ادیان و باورمندان به آنها نیست و همین جای تقدیر دارد.
نکته دیگر آن که مطالب سایت دین آنلاین، آشکارا می‌کوشد از سیاست و به ویژه سیاست روز فاصله بگیرد، اگرچه بعضاً نسبتاً به مسائل دینی جاری در سیاست روز (مثل موضوع حجاب) واکنش نشان می‌دهد. این البته انتخاب گردانندگان این سایت است، اگرچه سکوت عمدی نسبت به مسائل دینی-سیاسی روز، آن هم در جامعه‌ای که حکومتی دینی بر آن حکمرانی می‌کند، همه جا به معنای بی طرفی نیست و از قضا در بیشتر مواقع از آن برداشت موافقت با سیاست‌های حاکم می‌شود. به خصوص که در معدود مواردی که مطالب سایت آشکارا-در اکثر مصادیق ناآشکارا- نسبت به مسائل روز جهت گیری دارد-مثل مورد حجاب- حجم و کیفیت مطالبی که از سیاست‌های حاکم حمایت می‌کند، بر حجم و کیفیت مطالب انتقادی یا بی طرفانه غلبه دارد. ضمن این که در مطالب سایت نوعی غرب ستیزی و تجددگریزی یا تجددستیزی ملایم به چشم می‌خورد.
به عنوان یک مخاطب پیگیر که به دنبال مطالبی متنوع و تحقیقی درباره دین به نحو عام و اسلام به نحو خاص و تشیع دوازده امامی به نحو اخص هستم، این سه مورد، یعنی اولاً سوگیری آشکار به نفع یک دین و مذهب خاص، ثانیاً سکوت یا جانبداری اکثراً انفعالی (و گاه فعالانه) در مقابل سیاست دینی حاکم در ایران معاصر و ثالثاً غرب ستیزی و تجددستیزی مضمر و آشکار، مهم‌ترین دلایلی هستند که باعث می‌شوند به این سایت کمتر مراجعه کنم، در حالی که اگر این موارد نبود یا کمرنگ‌تر بود، قطعاً بارها بیشتر به این سایت مراجعه می‌کردم و مطالب آن را به دوستان و آشنایانم معرفی می‌کردم.
کوتاه سخن آن که من هم مثل شما در صفحه «درباره ما» معتقدم که دین و دین ورزی و دیانت نه فقط در جهان معاصر که در هیچ جهان انسانی ممکنی- با درکی که از انسان داریم- حذف شدنی نیست، دست کم تاریخ چنین می‌گوید، اما رشد و بالندگی انواع گوناگون دین و دین ورزی مستلزم آزادی و رواداری و تساهل و تسامح است. هر چه بیشتر امکان تحقیق بی طرفانه درباره دین افزایش یابد، باورهای دینی شفافیت بیشتری پیدا می‌کنند، همچنان که هر چه بیشتر امکان دین ورزی به سیاق‌های گوناگون فراهم شود، دین داران با تنوع و تکثرهای بیشتری به شیوه‌های مختلف دین ورزی گرایش پیدا می‌کنند. متاسفانه صحت عکس این دو حکم را به تجربه در زندگی فردی و اجتماعی خود آزموده‌ام.
موفق و پیروز باشید
با امید.
محسن آزموده- 27 خرداد 1402
