انگشتریِ زنهار؛ به مناسبت دهمین سالِ فعالیتِ سایت دین آنلاین

بعید است؛ شاید توهمی بیش نباشد؛ اینکه عُلقه‌های دینی از مردمانِ این سرزمین به کلی رخت بر بندد. البته که برخی ناملایمات و نارواداریها، انگشتِ اتهام را به جانبِ دین و دینداری نشانه می‌رود. گاهی جسارت به جامهٔ روحانیت می‌شود. گاهی زبان به طعن و تخفیفِ مؤمنان گشوده می‌گردد. شاید هم زمانه اینچنین اقتضاء می‌کند. مختص به دیارِ ایرانی هم نیست. امری جهانی است. اتوریته ها در حالِ فروپاشی است. هر آنچه سخت و استوار بوده حالا دود شده و به هوا رفته است. اما این تمامیِ حقیقت نیست. عُلقه به امرِ متعالی، گرایش به مبداء و منشائی الهی در انسانِ ایرانی هم ریزش کرده است.

برخی البته به معنویتِ غیر دینی گرایش می‌یابند. «هیوستن اسمیت» این معنویتهای جدید که برساخته‌ای انسانی است را «معنویتِ قهوه خانه‌ای» می‌نامید. امید به شفا بخشیِ آن نداشت. می‌گفت معنویتی که در ادیان معرفی می‌شود، نمی‌تواند از راهِ آموزه‌های انسانی به دست آید. سخنش پُر بی راه نبود. برخی از غیر دینداران و خداناباوران هم اگرچه پشتِ پا به آموزه‌های دینی زدند، اما ثمراتی برای آن بر شمردند. «دنیل دنت» از آن جمله است. او از طایفهٔ ملحدانِ جدید است. طایفه‌ای که پس از یازده سپتامبر، شکل گرفتند و هر روزه بر انکارِ خدایِ جهان آفرین اصرار ورزیدند. اما او هم به جنبه‌ای از دین اشاره کرده و گفته بود که دین به نظام اجتماعی انسانها مدد می‌رساند. وی رمزِ ماندگاری دین را در همین امر می‌داند. به نظر می‌رسد که سخنِ حقی است. اما تمامِ حقیقت نیست. حتی «آلن دوباتن» هم وقتی از دین سخن می راند اگرچه تمام قامت به نقدِ آن می‌پردازد، اما می‌گوید که روشِ ادیان برای تعلیمِ بشریت، آموزنده است. می‌گوید در دنیای سرعت زدهٔ کنونی، کوشش بر آن است که همه چیز را به طرفه العینی به دیگران بیاموزند. اما ادیان به شیوهٔ «تکرار» تمرکز دارند. یک آموزه را به تکرار در ذهنِ ابناء بشر فهم پذیر می‌کنند. این سبب سازِ ماندگاری تعالیم می‌شود.

حال به این سخنان نمی‌توان بسنده کرد. هر کدام از منظرِ خود به دین و دینداری نگریستند. جنبه‌های اندکی را مورد توجه قرار دادند.

اساساً در ایران زمین مناسباتِ دیگری هم حاکم است. نگرش‌های متفاوت به دین است که به جدالِ هم رفته‌اند. یکی بر طبلِ سنّت می‌کوبد، دیگری از دین به نامی بسنده می‌کند. نواندیشی دینی هم متاعی عرضه کرده است. اما این عرضه به سهولت نبوده. مرارت‌های بسیاری کشیده. گاه طرد شده. گاه به چوبِ انکار رانده شده. گاهی تازیانه‌های سنّت بر پیکرش نشسته. امروز هم به بهانه‌های خُردی مورد هجمه قرار گرفته. گاه به بهانه دفاع از فرهیختهٔ فلسفی «رضا داوری» مورد نقد قرار گرفته. گاه به پشتیبانی از هنرمندِ ایرانی بانو «فراهانی» مورد طعن واقع شده. نواندیشی دینی اگر خونِ رزان خورده اما خونِ کسان نریخته. اگر از حجابِ اجباری پروا داده، اما نجابتِ ایرانی را هم مورد توجه قرار داده.

تو خونِ کسان خوری و ما خونِ رَزان/ انصاف بده کدام خون خوارتریم؟

نواندیشی دینی راهی را نشان داده. خصومتی با دگری نورزیده. شمشیری بر نکشیده تا خونی بریزد. «زانکه بی شمشیر کشتن کارِ اوست». نقدهای امروزه هم نمی‌تواند مسیرِ این جویبارِ جاری را متوقف کند. چرا که بسیاری از مردمان، دینداران و مؤمنان به آن دل سپرده‌اند. آن را چونان نگینِ انگشتری خود دانسته‌اند. انگشتریِ زنهار که در پسِ آن شاید مُلکِ سلیمانی نهفته باشد.

از لعلِ تو گر یابم انگشتریِ زنهار/ صد مُلکِ سلیمانم در زیرِ نگین باشد

پایگاه دین آنلاین در فعالیت و صبوریِ ده سالهٔ خود، برخی از آراء نواندیشانِ دینی را بازتاب داده. آراءِ موافقان و مخالفان را پیش روی نهاده. نیکو مرامی و پسندیده عملی پیشه ساخته و قضاوت را به اهل اندیشه واگذاشته است. به بانیان و گردانندگانش باید دست مریزاد گفت. عمرش دراز باد. بمانَد برای فرهنگ و اندیشه دینی و ایرانی.