چرا اقلیت‌های مذهبی نگران تغییر کاربری ایاصوفیه هستند؟
ایاصوفیه که زمانی کلیسای جامع شهر قدیمی بیزانس محسوب می‌شد، به مسجد تغییر کاربری داد. این اقدام در پی تصمیم شورای دولتی ترکیه، بالاترین مقام اجرایی کشور در لغو کارکرد ایاصوفیه به عنوان موزه انجام گرفت. در واقع تصمیم شورای دولتی، راه‌ها را برای تبدیل ایاصوفیه به مسجد هموار کرد. این شورا پیش از این نیز در نوامبر ۲۰۱۹ به تبدیل موزه کاریه رأی مثبت داده بود. اجرای تغییر کاربری این موزه که قبل‌تر کلیسای ارتدوکس بود به مقدمه‌ای برای تغییر کاربری ایاصوفیه توصیف شد، در حالی که ایاصوفیه مکانی مناقشه‌برانگیز از نظر مذهبی است، این تصمیم اخیر بسیار بحث‌برانگیز شده؛ چرا که ریشه آن به جذب رأی‌دهندگان ترکی در انتخابات برمی‌گردد.
ایاصوفیه توسط کنستانتین، امپراطور قرن ششم ساخته شده است. این بنا پیش از آنکه در سال ۱۹۴۳ توسط سلطان محمد، پادشاه عثمانی به مسجد تبدیل شود؛ به عنوان کلیسای جامع اورتدکس مورد استفاده قرار می گرفت. ۸۵ سال پیش با دستور آتاتورک، بنیانگذار حکومت سکولار در ترکیه ساختمان ایاصوفیه به موزه ای به عنوان نماد سکولاریسم ترکیه تغییر کاربری داد.
اکنون تبدیل دوباره ایاصوفیه اهداف و نتایجی فراتر از تغییر نحوه استفاده از آن دارد. این اقدام به نظر می رسد باعث تاثیرات قابل توجهی بر روی اقلیت های مذهبی در ترکیه و به صورت گسترده تر در خاورمیانه شود. روزهای پس از ابلاغ حکم برای تغییر کاربری ایاصوفیه، بسیاری از صاحب نظران به اقلیت ها درباره آنچه که ممکن است در انتظارشان باشد هشدار دادند.
دکتر توگبا تانیری اردمیر، دانشیار بخش پژوهش دپارتمان مردم شناسی شناسی دانشگاه پیتسبورگ هشدار داده است که ” گزارش ها نشان می دهد که ترکیه تا کنون نیز در ارتباط با حقوق اقلیت ها مذهبی و مبحث آزادی مذهبی دچار مشکل بوده است. این تصمیم جدید ممکن است موجب تشجیع افراطیون در شدت بخشیدن به تغییر کاربری میراث فرهنگی بخش اقلیت شود.”
نور تورکل، یکی از اعضای اصلی کمیته ایالت متحده آمریکا در آزادی مذهبی بین المللی USCIRF می‌گوید: “این تصمیم با افزایش هراس‌ها و احساس ناامنی در پی حمله به کلیساها و دیگر تهدیدها علیه اقلیت‌های مذهبی و قومی هم‌زمان شده است و فقط باعث افزایش احساس در حاشیه بودن این گروه‌ها در حکومت رجب طیب اردوغان می‌شود.”
در گزارش سالانه USCIRF به امریکا پیشنهاد شده است که ترکیه را در فهرست دیده‌بانی خود درباره نقض شدید آزادی مذهبی قرار دهد.
بر اساس داده‌های این سازمان اقلیت‌های مذهبی در ترکیه نگران این موضوع هستند که ” سخنان و سیاست‌های حکومتی موجب افزایش فضای مخاصمه و تشویق به حرکات تهاجمی و خشونت شود. حکومت و مقام‌های رسمی به گسترش بیان ایده‌های علیه یهودیت و سخنان نفرت‌پراکنانه ادامه می‌دهند و هنوز هیچ پیشرفتی در تغییر قانون ارتداد، قانون سربازی اجباری و مجوز خدمت غیرنظامی ایجاد نشده است.”
در سال ۲۰۱۹ مکان‌های مذهبی و فرهنگی ارمنی، آشوری و یونانی با آسیب یا ویرانی روبه‌رو بوده‌اند که نتیجه خرابکاری یا پروژه‌های ساخت و ساز حکومتی بوده است.
این تصمیم جدید درباره ایاصوفیه می‌تواند تهدید جدیدی علیه اقلیت‌های مذهبی در منطقه باشد.
چند ماه پیش، در ۲۹ ماه مه سال ۲۰۱۰ نادیا مراد، برنده جایزه صلح نوبل و سفیر حسن نیت سازمان ملل درباره کرامت بازماندگان قاچاق انسان هشدار داد که “نظامیان مورد حمایت ترکیه به صورت سری در حال اجرای برنامه پاکسازی قومی علیه یزیدی‌ها در سوریه هستند. آنها زنان را می ربایند، دستانشان به خون اقلیت ها آلوده است و خانه‌ها و مکان‌های مذهبی را تخریب می‌کنند.
با این حال فقط اقلیت‌های مذهبی نگران تصمیم‌های بحث‌برانگیز حکومتی نیستند. بسیاری از سکولارها در ترکیه نگران این موضوع هستند که این‌گونه اقدام‌ها قدم اولیه برای عبور سکولاریسم باشد. این دغدغه‌ها به ویژه به علت رشد گفتمان فتوحات در ترکیه شکل گرفته است.
در آینده چه می شود؟ مشخص نیست ، اما واضح است که تبدیل ایاصوفیه به مسجد چیزی بیش از تغییر کاربرد یک ساختمان است.
مترجم: نفیسه نیک‌بخت
