حاشیه‌نگاری‌هایی از نمایشگاه کتاب «مسقط»؛ وقتی ناشران در نمایشگاه کتاب «مسقط» از نمایشگاه کتاب «تهران» گله می‌کنند!

در میان غرفه‌های کشورهای میزبان، یکی از غرفه‌هایی که مریدان بر فخامت مکان و مکانت و منظر (دیزاین) آن اصرار داشتند، «دار الکلمه الطیبه» بود که کتاب‌های شیخ احمدبن‌حمد الخلیلی مفتی خوش‌نام عُمان را منتشر می‌کند. از تازه‌های نشر این غرفه، کتاب «جواهر التفسیر؛ انوار من بیان التنزیل» بود که پیش از این ۴ جلد آن منتشر شده و اکنون به جلد ۱۰ و پایان سوره بقره رسیده است. دیگر کتاب تازه منتشر شده جناب مفتی نیز «ذلک الدین القیم؛ الخساره الفادحه للأمه بإهمالها التوقیت القمری وغفلتها عن التاریخ الهجری» است که به‌نوعی، اعتراض ضمنی به سیاست و فرهنگ استفاده از تاریخ میلادی در کشورهای عربی و اسلامی از جمله عمان است.

همچنین کتاب‌ها فراوانی با موضوع تاریخ عمان در میان ناشران کشور میزبان قابل مشاهده بود. علت اهتمام چشمگیر به تاریخ عمان، تلاش‌های امارات متحده عربی برای تاریخ‌سازی است و امیران امارات تلاش می‌کنند برای کشورشان که در مقایسه با عمان تاریخ کهنی ندارند و در واقع، جزئی جدا شده از عمان است، تاریخ‌سازی کنند. همین مسئله موجب شده عمانی‌ها در برابر «دیگر» شان و برای حفظ هویت ملّی خودشان، دست به کار شوند و بازار کتاب «تاریخ عمان» پُرکار شده است.

از میان تازه‌های نشر با موضوع ایران، انتشارات «الساقی» در همین دو ماه گذشته از ابتدای سال 2024 میلادی کتابی با عنوان «عربیّه فی ایران» به‌قلم «ندی الأزهری» منتشر کرده است. ندی الازهری سوری‌تبار و نویسنده، مترجم و منتقد سینماست که در روزنامه‌هایی همچون «الحیاه» و «العربی الجدید» قلم زده و سابقه چند سال سکونت در و سفرهای متعدد به ایران را دارد. وی در این کتاب نوشته که هرچند ایران سرخط بسیاری از خبرهاست و مطالب بسیاری درباره سیاست و هنر و حتی معارضان حکومت ایران نوشته شده اما ایرانی‌هایی که سیاسی یا ستاره سینما و معارض سیاسی و فعّال مشهوری نیستند، در میان این نوشته‌ها حضوری ندارند و وی تلاش کرده در این کتاب، مردم کوچه و بازار ایران را به اندازه‌ای که خودش در زندگی روزمره با آنها سروکار داشته، روایت کند.

با توجه به اینکه اکثر ناشران کشور ما کتاب‌هایشان فارسی است، ایران نیز برای خالی نبودن عریضه حضوری بسیار ضعیف داشت. اما گفتمان انقلاب اسلامی در قالب چند ناشر پُر کار و توان لبنانی حضور خوبی داشت. همین ناشران از مشکلاتشان در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران گله داشتند. یکی از آنها می‌گفت که وقتی می‌خواستیم کتاب‌هایمان را وارد تهران کنیم با وجود اینکه کتاب‌هایمان با موضوعاتی درباره امام خمینی و رهبر انقلاب و شهدا و مقاومت و ترجمه کتاب‌های منتشر شده در ایران بود، اجازه نمی‌دادند و می‌گفتند: باید کتاب‌ها بررسی شود، و پس از دو روز معطلی، جوانی که زبان عربی را بلد نبود آمد و به‌زعم خودش کتاب‌ها را بررسی کرد و در نهایت اجازه ورود کتاب‌ها دو روز پس از آغاز نمایشگاه صادر شد! ناشر لبنانی معتقد بود دستی برای ناراضی کردن ما در کار است.

نمایشگاه کتاب مسقط هم ممیِّزی داشت اما خیلی محدود. از جمله اینکه نباید کتابی علیه حکومت و سلطان عُمان در میان کتاب‌های ناشران باشد.

میزان خرید کتاب در مقایسه با نمایشگاه کتاب تهران خیلی کم بود. این نکته با تعداد کم کیسه‌های کتابی که همراه نمازگزاران وارد نمازخانه می‌شد، قابل ارزیابی بود. ناشری که تجربه نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را داشت، می‌گفت: [با موجود اینکه تعداد عربی‌خوانان در ایران خیلی کم است اما] نسبت به نمایشگاه مسقط، تعداد بسیار بیشتری کتاب، در حدود دو برابر، برای نمایشگاه سال گذشته تهران وارد ایران کردم. با این حال، هر چند میزان فروش در نمایشگاه مسقط کمتر است، اما به‌علت ارزش پول عُمان این نمایشگاه آورده مالی خوبی برای ما دارد.

قیمت کتاب‌ها برای بازدیدکنندگان عُمانی هم بالا و تبلیغ برای کتاب‌های زرد یک ریالی برای خریداران وسوسه‌برانگیز بود. همراه یکی از خریداران عمانی که از ناشری ترک چند کتاب را با هم می‌خرید، به فروشنده می‌گفت: «اینجور مشتری پیدا نمی‌کنی که بدون چانه‌زنی درباره قیمت، چند کتاب را با هم بخرد!».

بازار کتاب‌های زرد هم داغ بود. جنس کتاب‌های زرد این نمایشگاه عمدتاً از جنس کتاب‌های آشپزی و تعبیر خواب و جنّ و راه‌های خوشبختی نبود و بیشتر رُمان‌های نازلی بود که یکی دوتای آنها در سبد کوچک خرید پرسه‌زنان در نمایشگاه قرار می‌گرفت و علی‌رغم اینکه فرهنگ عفاف در نمایشگاه حاکم بود، گاهی امضا و عکس یادگاری با دختر جوان نویسنده، بهانه خرید این رمان‌ها بود. گفته می‌شود: اقبال مخاطب عام در کشورهای عربی بیشتر به رمان و داستان است.

با توجه به اوضاع منطقه و حماسه طوفان الاقصی و نسل‌کُشی مردم غزه، مسئله فلسطین در گوشه و کنار نمایشگاه حضور داشت. علاوه بر ناشران وابسته به تشکیلات خودگردان و دیگر ناشران فلسطینی حاضر در نمایشگاه که کتاب‌هایی با موضوع فلسطین را عرضه می‌کردند، تازه‌های نشری با موضوع فلسطین در غرفه‌های سایر کشورها به چشم می‌خورد؛ برای نمونه، ناشری از کشور میزبان همین روزهایِ پس از طوفان الاقصی مجموعه شعری با عنوان «وفتحٌ قریب» منتشر کرده و به نمایشگاه رسانده بود.

تعداد کمی هم با چفیه فلسطینی تردد می‌کردند، خبرنگاران یکی از خبرگزاری‌ها عمانی شالی با طرح نقشه و پرچم فلسطین داشتند و در غرفه‌های خطاطی و تصویرگری که در حاشیه نمایشگاه برگزار شده بود، خط نوشت‌ها و نقاشی‌هایی با موضوع فلسطین به چشم می‌خورد و نشان‌سینه (پیکسل) هایی فلزی از نقشه فلسطین تهیه شده بود و به فروش می‌رسید.

مسئولان برگزاری نمایشگاه هم نمونکی (ماکتی) زیبا، بزرگ و واضح از مسجدالاقصی و محیط پیرامون آن تهیه کرده بودند و آیینه‌ای بزرگ در قالب نقشه فلسطین وجود داشت که در قاب آن تصویر ویرانی‌های غزه قرار داده شده و عابران در این آیینه خودعکس (سلفی) می‌انداختند. اما رژیم‌صهیونیستی و دشمنی با آن در نمایشگاه وجود نداشت و ماجرای فلسطین همچون بلایای طبیعی به نظر می‌آمد که هیچ جنایتکاری ورای آن وجود ندارد؛ رفتاری که نمایان‌گر سیاست حاکم بر کشور عمان است.

تنها نشانه ستیز با رژیم‌صهیونیستی که به چشم آمد، تابلویی کوچک با «مثلث قرمز» و عبارت «المسافه صفر» بود که عنوان مجموعه پوسترهایی با موضوع فلسطین در حاشیه نمایشگاه بود. این روزها در فیلم‌هایی که از سوی گردان‌های عزالدین قسّام برای روایت تصویری از عملیات‌های نظامی علیه نیروهای اشغال‌گر منتشر می‌شود، از مثلث قرمز (به‌عنوان بخشی از پرچم فلسطین است)، برای مشخص کردن مواضع هدف استفاده می‌شود و «ابوعبیده» سخنگوی نیروهای قسّام نیز از عبارت «مسافه صفر» برای گزارش علمیات‌ها استفاده می‌کند.

نمایشگاه عکس «إقرأ 2024/read2024» هم در حاشیه نمایشگاه برگزار شده بود و عکس‌های برگزیده مسابقه‌ای با موضوع کتابخوانی در آن به نمایش در آمده بود. در این نمایشگاه که عکاسانی از 38 کشور برای آن اثر ارسال کرده بودند، عکس‌های متعدد عکاسان ایرانی خیلی به چشم می‌آمد؛ بویژه آنکه عکس‌ها در مناطق مختلف جغرافیایی ایران انداخته شده بود. برخلاف عکاسان عربستان سعودی که در چند مورد ملّیت عکاس سعودی بود اما عکس ارسالی وانمایی فرهنگ مطالعه در کشورهای شرق آسیا بود.

به‌علت جمعیت کم عمان و اینکه در کشورهای همسایه هم همین نمایشگاه سالیانه برگزار می‌شود، از روز چهارشنبه یعنی سه روز مانده به پایان نمایشگاه، آمار بازدیدکنندگان کاهش محسوسی پیدا کرد و برخی ناشران در حال جمع کردن برخی از کتاب‌های اضافی‌شان بودند. در نهایت نیز ناشرانی که چند هفته برای نمایشگاه کتاب در عراق بودند، دیروز شنبه بارهایشان را بستند و رفتند تا خودشان را برای نمایشگاه بعدی که در کشور تونس برگزار می‌شود، آماده کنند.