محمد باقر بهبودی و پروژه تهذیب کتب اربعه
سید مرتضی ابطحی
شیخ حیدر حب‌الله از علمای لبنانی‌الاصل حوزه علمیه قم است که از محضر درس حضرات آیات عظام وحید خراسانی، وحید خراسانی و آیت‌الله شیخ باقر ایروانی و تنی چند از دیگر استادان ارشد این حوزه استفاده کرده است. شیخ حیدر حب‌الله در بخشی از کتاب خود با عنوان «نظریه السنّه فی الفکر الإمامی الشیعی» به پروژه فکری مرحوم محمد باقر بهبودی اشاره می‌کند. آنچه در ادامه می‌آید خلاصه و ترجمه این بخش از کتاب حب‌الله است.
شیخ محمد باقر بهبودی از علمای معاصر است که نزد حضرات آیات عظام بروجردی، امام خمینی و سید محسن حکیم و سید ابوالقاسم خوئی تحصیل کرده است. او عالمی متخصص در زمینه حدیث و تصحیح و تحقیق متون است. وی در دوره حیات علامه طباطبایی تفسیر ایشان یعنی «المیزان فی تفسیر القرآن» را تصحیح نمود؛ همانطور که حدود ۴۵ جلد از بحارالانوار مجلسی را نیز تحقیق کرده است.
در آغاز دهه هشتاد قرن بیستم میلادی، بهبودی کتاب سه جلدی خود را با عنوان «صحیح الکافی» منتشر کرد. وی در مقدمه این کتاب اشاره کرد که در این کار تمام روایات کتاب کافی شیخ کلینی(اصول، فروع و روضه) را برای یافتن احادیث صحیح بررسی کرده است. بهبودی از میان ۱۶۱۹۹ حدیث کتاب کافی تنها ۴۴۲۸ حدیث که از نگاه او صحیح بودند را برگزید؛ یعنی کمی بیش از ربع کل احادیث کافی. این کار بهبودی موجب به وجود آمدن غوغایی در حوزه علمیه در آن زمان شد.
البته بهبودی چاپ اول کتاب خود را با عنوان «صحیح الکافی» در بیروت منتشر کرده بود. او زمانی که می‌خواست در ایران کتابش را به چاپ برساند با عنوان «زبده الکافی» یا «برگزیده کافی» منتشر کرد. عنوانی که حساسیت بسیار کمتری را برمی‌انگیخت؛ زیرا معنای این عنوان چیزی جز آن نبود که مؤلف بعضی از روایات را برگزیده است، بدون آنکه در مورد بقیه روایات داوری کند؛ در حالی که عنوان «صحیح الکافی» طبعا حکم به ضعف روایات دیگر و عدم صحت آنها می‌کرد.
بهبودی در سخنان خود این نکته را اشاره می‌کند که علما بر ناشر کتاب برای تغییر عنوان کتاب فارسی فشار آوردند. کار به جایی رسید که بهبودی مجبور شد به منزل آیت‌الله منتظری که در آن زمان قائم مقام رهبری بود برود. آیت‌الله شیخ جعفر سبحانی روایت می‌کند که در این دیدار آقای منتظری از این پروژه ناراحت شده بود، به گونه‌ای که با بهبودی توافق کرد که این کتاب را حتی از بیروت جمع کند. البته این گزارش مورد قبول خود بهبودی نیست. وی تأکید می‌کند که سخنان وی با آیت‌الله منتظری درباره مقدمه صحیح الکافی بوده است. چرا که آقای منتظری به شدّت خواهان تعدیل این مقدمه بوده است؛ آنگونه که بهبودی می‌گوید وی این خواسته آقای منتظری را انجام داده بود ولی دفتر آقای منتظری اجازه دیدار مجدد با آیت‌الله را به وی نداده بودند و از همین رو مقدمه نیز به همان شکل ماند….
در دوره معاصر حرکتی همچون کاری که بهبودی انجام داد را سراغ نداریم. البته از شهید سید محمد باقر صدر نوشته‌ای باقی مانده است که نشان می‌دهد که وی پروژه‌ای شبیه به پروژه بهبودی را از دهه هفتاد قرن بیستم در عراق آغاز کرده بود. این نوشته که نامه‌ای است به خط شهید صدر خطاب به سید کاظم حائری(ابو جواد). در این نامه آمده است: «از جمله کارهایی که برخی از بهترین شاگردانم را بر آن گمارده‌ام نگارش مجموعه‌ای از روایات اهل بیت به صورت تقسیم بندی شده است. قسمت اول از این روایات، روایاتی است که عنوان «صحیح اهل بیت» را بر آن گذارده‌ایم. این بخش شامل روایاتی می‌شود که شروطی را داشته باشند از جمله: اول: صحت سند بر تمام مبانی رجالی و اصولی متعارف؛ دوم: عدم شذوذ متن و عدم مخالفت با مبنای مشهور علمای امامیه؛ سوم: عدم وجود هرگونه ملاحظات در برابر متن، ناشی از حساسیت و ذوق اسلامی، یا به دلیل وجود بعضی از محدودیت‌ها در اعلام مطلب. و این قسم غذای روحی پاک و روشنی خواهد شد…. و کار در پیش‌نویس این بخش توسط افراد مسؤول انجام شده است و فقط کار من در بازنگری نهایی باقی مانده است.»
این نامه همانطور که از برخی قرائن مشخص است، به حدود سال ۱۹۷۸م. باز می‌گردد اما همانطور که از عبارت شهید صدر مشخص است، اصل پروژه کاملا مبهم است. به هر حال امروز از این پروژه چیزی نمی‌دانیم. چه کسانی مسؤول آن بودند؟ و سرانجام این پیش‌نویس‌ها چه شد؟ و الله العالم.
البته بهبودی چاپ اول کتاب خود را با عنوان «صحیح الکافی» در بیروت منتشر کرده بود. او زمانی که می‌خواست در ایران کتابش را به چاپ برساند با عنوان «زبده الکافی» یا «برگزیده کافی» منتشر کرد. عنوانی که حساسیت بسیار کمتری را برمی‌انگیخت؛ زیرا معنای این عنوان چیزی جز آن نبود که مؤلف بعضی از روایات را برگزیده است، بدون آنکه در مورد بقیه روایات داوری کند؛ در حالی که عنوان «صحیح الکافی» طبعا حکم به ضعف روایات دیگر و عدم صحت آنها می‌کرد.
بهبودی در سخنان خود این نکته را اشاره می‌کند که علما بر ناشر کتاب برای تغییر عنوان کتاب فارسی فشار آوردند. کار به جایی رسید که بهبودی مجبور شد به منزل آیت‌الله منتظری که در آن زمان قائم مقام رهبری بود برود. آیت‌الله شیخ جعفر سبحانی روایت می‌کند که در این دیدار آقای منتظری از این پروژه ناراحت شده بود، به گونه‌ای که با بهبودی توافق کرد که این کتاب را حتی از بیروت جمع کند. البته این گزارش مورد قبول خود بهبودی نیست. وی تأکید می‌کند که سخنان وی با آیت‌الله منتظری درباره مقدمه صحیح الکافی بوده است. چرا که آقای منتظری به شدّت خواهان تعدیل این مقدمه بوده است؛ آنگونه که بهبودی می‌گوید وی این خواسته آقای منتظری را انجام داده بود ولی دفتر آقای منتظری اجازه دیدار مجدد با آیت‌الله را به وی نداده بودند و از همین رو مقدمه نیز به همان شکل ماند….
در دوره معاصر حرکتی همچون کاری که بهبودی انجام داد را سراغ نداریم. البته از شهید سید محمد باقر صدر نوشته‌ای باقی مانده است که نشان می‌دهد که وی پروژه‌ای شبیه به پروژه بهبودی را از دهه هفتاد قرن بیستم در عراق آغاز کرده بود. این نوشته که نامه‌ای است به خط شهید صدر خطاب به سید کاظم حائری(ابو جواد). در این نامه آمده است: «از جمله کارهایی که برخی از بهترین شاگردانم را بر آن گمارده‌ام نگارش مجموعه‌ای از روایات اهل بیت به صورت تقسیم بندی شده است. قسمت اول از این روایات، روایاتی است که عنوان «صحیح اهل بیت» را بر آن گذارده‌ایم. این بخش شامل روایاتی می‌شود که شروطی را داشته باشند از جمله: اول: صحت سند بر تمام مبانی رجالی و اصولی متعارف؛ دوم: عدم شذوذ متن و عدم مخالفت با مبنای مشهور علمای امامیه؛ سوم: عدم وجود هرگونه ملاحظات در برابر متن، ناشی از حساسیت و ذوق اسلامی، یا به دلیل وجود بعضی از محدودیت‌ها در اعلام مطلب. و این قسم غذای روحی پاک و روشنی خواهد شد…. و کار در پیش‌نویس این بخش توسط افراد مسؤول انجام شده است و فقط کار من در بازنگری نهایی باقی مانده است.»
این نامه همانطور که از برخی قرائن مشخص است، به حدود سال ۱۹۷۸م. باز می‌گردد اما همانطور که از عبارت شهید صدر مشخص است، اصل پروژه کاملا مبهم است. به هر حال امروز از این پروژه چیزی نمی‌دانیم. چه کسانی مسؤول آن بودند؟ و سرانجام این پیش‌نویس‌ها چه شد؟ و الله العالم.
شیخ حیدر حب‌الله از علمای لبنانی‌الاصل حوزه علمیه قم است که از محضر درس حضرات آیات عظام وحید خراسانی، وحید خراسانی و آیت‌الله شیخ باقر ایروانی و تنی چند از دیگر استادان ارشد این حوزه استفاده کرده است. شیخ حیدر حب‌الله در بخشی از کتاب خود با عنوان «نظریه السنّه فی الفکر الإمامی الشیعی» به پروژه فکری مرحوم محمد باقر بهبودی اشاره می‌کند. آنچه در ادامه می‌آید خلاصه و ترجمه این بخش از کتاب حب‌الله است.
