سید مبارز

سید مرتضی ابطحی: علامه سید محمد بحرالعلوم پس از یک دوره بیماری، سرانجام پس از گذراندن چندین روز در حالت کما، صبح سه شنبه در بیمارستان صدر شهر نجف اشرف به دعوت حق لبیک گفت و روز چهارشنبه در حرم امام حسین(ع) پس از اقامه نماز بر پیکر ایشان، با حضور علما همچون شیخ عبدالمهدی کربلایی و سید احمد صافی و شخصیت‌های کربلا تشییع شد. عصر همان روز نیز پیکر ایشان در شهر نجف تشییع گشت. به گزارش شفقنا علامه سید محمد بحرالعلوم مدتی بود از بیماری رنج می‌برد و کمیته پزشکی ناظر بر درمان ایشان نیز علت مرگ را مشکلات کلیه و کبد اعلام کرده است. در پی ارتحال این عالم مجاهد، مراجع تقلید حضرات آیات عظام صافی گلپایگانی، نوری همدانی، موسوی اردبیلی و جوادی آملی، علما و همچنین شخصیت‌های حقیقی و حقوقی ایران این ضایعه را تسلیت گفتند.

اما سید محمد بحرالعلوم که بود؟
سید محمد بحرالعلوم در سال ۱۳۴۷ه.ق/۱۹۲۷م. در شهر نجف در خانواده معروف بحرالعلوم نجف به دنیا آمد. پدر وی سید علی بحرالعلوم از علما و ادبای سرشناس نجف بود. آنگونه که جعفر خلیلی می‌گوید سید علی بحرالعلوم از روحانیون روشنفکر نجف بود. بعلاوه سید علی از افراد صاحب نفوذ در نجف محسوب می‌شد و دیوان وی که محل برگزاری جلسات عمومی مردمی بود محل رفت و آمد علما و بزرگان نجف و یکی از مراکز ثقل سیاسی نجف محسوب می‌شد. از همین رو سید علی بحرالعلوم نقش مؤثری در بنای دولت مستقل عراق از سال ۱۹۲۱م. داشت. سید محمد نیز به واسطه همین دیوان و ارتباطات پدر، از کودکی با بزرگان نجف مرتبط بود.
سید محمد همچون بسیاری از کودکان خانواده‌های سرشناس علمی نجف به حوزه رفت و پس از تحصیل مراحل مقدمات و سطوح در حوزه علمیه نجف، از محضر درس سید محمد تقی حکیم، شیخ محمدرضا مظفر، شیخ محمد تقی صادق بهره برد. وی همچنین از شاگردان درس شیخ محمد امین زین الدین محسوب می‌شد. بحرالعلوم با این همه به روال سنتی دروس حوزوی بسنده نکرد. او به دانشکده فقه نجف رفت و پس از آن موفق به اخذ درجه کارشناسی ارشد از دانشکده الهیات دانشگاه تهران شد. سید محمد دکترای خود را نیز در سال ۱۹۸۰م. از دانشکده دارالعلوم دانشگاه قاهره اخذ نمود.
سید بحرالعلوم در عین حال در فاصله سال‌های ۱۹۷۱-۱۹۷۷م. در کویت نیز به قضاوت اشتغال داشت. بعلاوه وی در گروه‌های فرهنگی و ادبی عراق همچون «جمعیه منتدی النشر» و «جمعیّه الکتّاب و المؤلّفین العراقیین» فعال بود و در سال ۱۹۶۷ ریاست «جمعیه الرابطه الادبیّهفی النجف» را که از گروه‌های فعال ادبی فرهنگی نجف محسوب می‌شد برعهده گرفت.
اما شهرت بحرالعلوم بیش از فعالیت‌های فرهنگی، به واسطه فعالیت سیاسی وی بود. سید محمد بحرالعلوم از نزدیکان مرجع تقلید شیعیان، آیت‌الله العظمی حکیم محسوب می‌شد و بخش مهمی از فعالیت سیاسی بیت این مرجع تقلید شیعیان خصوصا در قبال احزاب کمونیستی فعال در عراق بر عهده سید محمد بحرالعلوم بود. دوران فعالیت سیاسی بحرالعلوم در بیت آیت‌الله حکیم مصادف با زمانی بود که نظام سیاسی عراق از سیستم پادشاهی به نظام جمهوری نظامی تبدیل شده بود و تا دوره قدرت گرفتن حزب بعث نیز ادامه داشت. در این دوره، مرجع اعلای شیعیان در عراق یعنی آیت‌الله حکیم مقابله خوبی با جریان‌های سیاسی ضددینی خصوصا حزب کمونیسم نمود. این جریان‌ها به گونه‌ای رشد کرده بودند که حتی در نجف نیز برخی دم از گرایش به حزب کمونیست می‌زدند. در این شرایط بود که آیت‌الله حکیم فتوای مشهور خود را مبنی بر حرمت پیوستن به حزب کمونیست صادر نمود که این مسأله مقابله صریح و علنی مرجعیت شیعه با این حرکت محسوب می‌شد و تبعات سیاسی خاص خود را به دنبال داشت. خصوصا آنکه عبدالکریم قاسم، رئیس جمهور وقت به دلایل سیاسی حامی حزب بود و فتوای آیت‌الله وی را در مقابل قاسم نیز قرار می‌داد. همانطور که اشاره شد سید محمد بحرالعلوم یکی از حلقه‌های مهم در تنظیم فعالیت‌های سیاسی بیت آیت‌الله حکیم در این دوره بود. سید همچنین در تأسیس حزب الدعوه در کنار علمایی همچون سیدمرتضی عسکری، سیدمحمد باقر صدر، سیدمهدی حکیم، محمد‌رضا عامری، عبدالصاحب دخیل و حسن شبّر فعال بود. این حزب پاسخی به حرکت‌های حزبی ضد دینی بود و به صورت صریح مسأله حکومت اسلامی را در نشریات خود مطرح می‌کرد.
با روی کار آمدن حزب بعث، و تشدید حساسیت‌ها نسبت به علمای شیعه، رژیم حزب بعث درسال ۱۹۶۹میلادی ادعا کرد کودتایی نظامی را کشف و خنثی کرده که گروهی از فرماندهان نظامی و تعدادی از روحانیون وابسته به رژیم شاه همچون سیدمهدی حکیم و سیدمحمد بحرالعلوم درآن فعالیت دارند. در پی این مسأله سید بحرالعلوم و گروهی دیگر از متهمین از جمله سید مهدی حکیم که جانشان در خطر بود مجبور به ترک عراق شدند.
سید محمد بحرالعلوم مدتی به کویت رفت و پس از آن به لندن نقل مکان نمود. در لندن به همراه دوست قدیمی و فرزند آیت‌الله حکیم یعنی سید مهدی حکیم فعالیت‌های فرهنگی خود را در ادامه داد و در لندن در تأسیس «رابطه اهل البیت العالمیه الاسلامیه»(انجمن اسلامی جهانی اهل بیت) مشارکت نمود. پس از ترور سید مهدی حکیم در سودان، سید محمد که یار دیرین خود را از دست داده بود فعالیت سیاسی خود را علیه حزب بعث و نظام صدام شدت بخشید و برنامه سیاسی خود را توسعه داد و برای رای زنی به کشورهای مختلف سفر نمود. همین فعالیت‌ها بود که باعث شد پس از سقوط صدام در سال ۲۰۰۳م. سید بحرالعلوم به عنوان شخصیتی برجسته در مجلس انتقالی، ریاست این مجلس را برعهده گیرد. سید در دوران پس از صدام نیز برای مدتی فعالیت سیاسی داشت اما پس از آن وی در نجف تنها به کارهای فرهنگی پرداخت.
سید بحرالعلوم مؤلفات بسیاری به صورت کتاب و مقاله در زمینه مسائل دینی، تاریخ، ادبیات و شعر داشت. از جمله این تألیفات می‌توان به این آثار اشاره نمود: «الکندی الفیلسوف العربی-۱۹۶۲م.؛ ضحایا العقیده؛ مواقف حاسمه فی سبیل التضحیه و الفداء؛ بین یدی الرسول الأعظم و…» برخی از این آثار به فارسی نیز ترجمه شده است.
شایان ذکر است سید محمد بحرالعلوم پدر سید ابراهیم بحرالعلوم وزیر نفت اسبق عراق و همچنین پدر محمد حسین بحرالعلوم سفیر فعلی عراق در کویت است.