موافقان و مخالفان تخصصی شدن نظام آموزشی حوزه‌های علمیه
نزدیک به بیست سال است که از راه‌اندازی رشته‌های تخصصی در حوزه علمیه می‌گذرد؛ طرحی که به ابتکار و پیشنهاد برخی از علمای حوزه سبب شد بسیاری از طلاب در مؤسسه‌های فقهی، کلامی، تاریخی و … حضور بیابند و تقریبا شبیه آنچه در دانشگاه‌ها اتفاق می‌افتد دروسی را بگذرانند و در پایان با ارائه پایان‌نامه موفق به اخذ مدرک تخصصی شوند. این طرح اما با مخالفانی هم داشته است.
حسینی بوشهری در اهمیت برگزاری این رشته‌های تخصصی معتقد است: امروز دانش‌های مختلف حوزوی، حتی فقه و اصول که دانش مرسوم حوزه‌های علمیه است نیاز به تخصصی شدن دارد زیرا دامنه رشته‌های هر کدام از دانش فقه، گسترده است.
مدیر حوزه‌های علمیه سراسر کشور با بیان اینکه ما ناگزیزیم طلبه‌های علوم دینی را در برخی زمینه‌ها، صاحبنظر کنیم به‌گونه‌ای مستند راه‌اندازی این رشته‌های تخصصی را تأکید مقام معظم رهبری می‌داند که خواسته‌اند حوزه علمیه به سمت تخصصی شدن پیش برود.
این عضو خبرگان رهبری، توسعه کمی این مراکز تخصصی را از ضرورت‌های حوزه‌های علمیه می‌داند و معتقد است: امروز طلبه‌ها در زمینه‌های مختلف روانشناسی، جامعه شناسی و… مشغول به تحصیل و ارائه خدمات هستند.
حسینی بوشهری در انتقاد به رویکرد فعلی حوزه‌های علمیه که گاه هجده سال طول می‌کشد تا طلبه در درس اصول شرکت کند و به درجه اجتهاد برسد از شیخ مفید یاد می‌کند که می‌گفتند «جامع المعقول والمنقول» است و به گفته او، اگر آن روز کل کتاب مباحث اصولی در یک کتاب معالم خلاصه می‌شد، امروز گاهی طلبه‌ها ۱۸ سال باید در درس اصول شرکت کنند تا به درجه فقاهت برسد.
این در حالی است که برخی دیگر از اساتید حوزه روی خوشی به این نوع طرح‌ها نشان نمی‌دهند. آنها به روش اجتهاد سنتی معتقدند. شاهدشان نیز نداشتن خروجی‌های کیفی طرح‌های این‌چنینی است.
این اساتید حوزه که بیشتر امروز آنها را در گروهی به نام "نشست اساتید حوزه" می‌یابیم معتقدند دانشگاه کردن حوزه، طلبه را از باسواد شدن و حوزه را از هویتش دور می‌کند.
استاد نایینی یکی از اساتید سطوح عالی حوزه علیمه قم است که در نقد روند تخصصی شدن حوزه سخن می گوید: «بگذارید حوزه به سنت‌های اصیل خودش عمل کند حوزه را از هویتش دور نکنید. سنخ حوزه با برنامه‌های دانشگاه هم‌خوانی ندارد. این مریض روز به روز دارد به یک آدم محتضر تبدیل می‌شود. بگذارید حوزه به سنت‌های اصیل خودش عمل کند تا از آن افراد ملّا بیرون بیاید. اشکالی ندارد؛ هرچه عیب و ایراد دارد، کمک می‌کنیم برطرف شود. حوزه را از هویتش دور نکنید. در سیستم سنتی طلبه محقق بار می‌آمد. آرام آرام، حلقه‌های درس از دو ـ سه نفر شروع می‌شد، یواش یواش می‌شد پنج نفر، بیست نفر، سی نفر، چهل نفر، تا می‌رسید به درس‌های بالا.»
گفته می‌شود برخی از مراجع قم و اساتید سرشناس حوزه علمیه قم در اعتراض به تغییرات روشی در نظام آموزشی حوزه‌های علمیه، در پی آن هستند که پایه‌های نشست اساتید را تقویت کنند.
نزدیک به بیست سال است که از راه‌اندازی رشته‌های تخصصی در حوزه علمیه می‌گذرد؛ طرحی که به ابتکار و پیشنهاد برخی از علمای حوزه سبب شد بسیاری از طلاب در مؤسسه‌های فقهی، کلامی، تاریخی و … حضور بیابند و تقریبا شبیه آنچه در دانشگاه‌ها اتفاق می‌افتد دروسی را بگذرانند و در پایان با ارائه پایان‌نامه موفق به اخذ مدرک تخصصی شوند. این طرح اما با مخالفانی هم داشته است.
بنده طلبۀ حوزه علمیه قم هستم و از نزدیک با اساتید سنتی و تحول خواه در ارتباط. به نظرم هر دو طرف حق دارند، زیرا سنتی ها می گویند که طلبه ها پلاستیکی بار آمده اند و این کتاب ها را درست نخوانده اند (که حرف درستی است) و متجددین می گویند که این کتاب ها ناظر به نیازهای امروز فقه نوشته نشده و متغیرهایی در مسائل فقهی اثرگذار است که در کتب اصولی کنونی آنها را بررسی نکرده اند. این حرف هم درست است. طریق وسط آن است که هم کتب قدماء به درستی خوانده شود تا ببینیم که گذشتگان علم را تا کجا به پیش برده اند، اما اینگونه هم نباشیم که در این کتب متوقف شویم، و افتخارمان این باشد که 8 بار رسائل را مباحثه کرده ایم و 6 بار کفایه را! ما باید اصول و فقه را پیشرفت دهیم و توسعه بخشیم، مولفه های مؤثر در فقه نظام ساز را کشف کنیم (که تلاش هایی در این زمینه انجام گرفته و در آینده خبرهایی به گوش خواهد رسید) و سپس آنها را به متون درسی حوزه اضافه کنیم. اصولاً هرگاه دو نظر مقابل به هم را دیدیم و هر دو نظر نیز طرفداران فرهیخته ای داشت، باید به دنبال راه وسطی باشیم که به دغدغه های دو طرف پاسخ مناسب دهد.
سلام.
داوری در این مساله نیازمند بازاندیشی دیدگاه طرفین، پیشینه و پسینه ی آن است.
لطفا این بحث را ادامه داده و با آقای نایینی مصاحبه ای مفصل ترتیب دهید.
تشکر
به نام خدا و با سلام
ضمن سپاس از دست اندر کاران تارنمای وزین و مفید دین آنلاین، به ویژه بابت این مطلب اساسی و کار گشا که امید است مباحثی از این دست با رعایت اصول فنی و کارشناسی ادامه یابد؛ عرض می گردد:
بنده سالیانی چند است که با جناب استاد نایینی، دروس و اندیشه ای متعالی و مترقی ایشان در حوزه های علمی، آموزشی و صنفی حوزه و روحانیت آشنا و مأنوس می باشم و از آنجا که مطالب نقل شده از ایشان بریده ای از یک مصابحه با جناب استاد می باشد و ممکن است- آنچنان که ظاهر است – باعث برداشتی ناصحیح از اندیشه ی ایشان در مورد تخصصی شدن حوزه شود، لازم است نکاتی تقدیم گردد:
1- جناب استاد نایینی به هیچ وجه با متخصص شدن طلاب حوزه علمیه قم و یا هر حوزه ی دیگری، در دانش، رشته و تخصصی خاص مخالف نیستند و بلکه تخصص طلبه در دانشی از دانش های اصیل و متقن اسلام شیعی را لازم و بر اساس سنت های رایج حوزه شیعه در قرون متمادی می دانند؛ انتقاد و مخالفت استاد نایینی – که نشانگر و نماینده ی اندیشه ای اصیل و پایدار در حوزه ی شیعه است- تنها نسبت به از میان رفتن سنت های متعالی آموزشی حوزه به بهانه ی تخصصی شدن حوزه، مطرح گردیده است؛ روش ها و سنت هایی که مؤثر و پایا بودن آن نه تنها در حوزه، بلکه در سایر مراکز آموزشی جهان نیز تصدیق گردیده است؛ سنت هایی مانند تدریس آزاد، انتخاب آزاد استاد و…
2- بدون تردید هر طلبه ای می تواند -و نیز باید اینچنین باشد – که ضمن پایبندی به روش های اصیل اجتهاد شیعی و با سپری کردن دروس اساسی و مجتهد ساز حوزه در گرایشی از علوم اسلامی ممحض و متخصص گردد، البته پس از متخصص شدن در عمود علوم اسلامی یعنی فقه و اصول.
اما با کمال تأسف مؤسسات تخصصی که امروز درون حوزه های علمیه رشد یافته و ترویج می گردد و غالبا بر اساس متدهای دانشگاهی شکل یافته است، باعث به انزوا رفتن و ضربه خوردن روش های اصیل اجتهاد شیعی است؛
3- آنچه در این قسمت از مصاحبه استاد نایینی نقل گردیده است تنها ناظر به انتقاد ایشان به حذف امکان تدریس آزاد طلاب است که فقهای بزرگ از دل همین تدریس های آزاد رشد کرده و فقاهت و اندیشه ورزی ایشان شهرت یافته است؛
4- ” نشست اساتید ” یک نهاد صنفی است که به امور صنفی اساتید حوزه علمیه قم می پردازد و با درک نیاز های حوزه در زمینه آموزش، تدریس و اساتید، یافته های خویش را با مسئولین در میان می گذارد؛ لذا مطالب نقل شده ارتباطی به این نهاد صنفی ندارد؛
با سپاس فراوان؛ محمد حکیم- حوزه علمیه قم
نکاتی روشن گر مطرح شده است. ممنون
با تشکر.
خواهشمندیم بیشتر به این دست مباحث پرداخته شود
سلام
خواهشمندیم که لطفا این بحث همچنان در صفحه اصلی سایت نمایش داده شود.
سپاس
با سلام و خسته نباشید به دین آنلاین و آقای حکیم
نظر آقای استاد نائینی را می توان این گونه خلاصه کرد:
همۀ راه های تخصصی از اجتهاد می گذرد. یعنی هر کس متخصص هر رشته ای که می خواهد بشود ابتدا باید به روش سنتی اجتهادش را کسب کند، سپس وارد رشتۀ تخصصی شود. خب هذا اول الکلام. کارشناسان و خبرگان دیگری نیز هستند که خلاف این نظر را دارند که همۀ راهها از اجتهاد بگذرد.
مسئله مهمتر این است که «کدام اجتهاد؟» اجتهاد به روش سنتی، یا روشهای دیگر. در این باره نیز نظرات متفاوتی وجود دارد.
سوال دیگر این است: چرا فکر می کنید مراکز تخصصی با روش های نوین یا دانشگاهی نمی تواند راه گشا باشد؟ آیا آمار و ارقامی در این زمینه دارید یا اساسا روش را روش درستی نمی پندارید؟
ممنون از لطفتان- حسینی
سلام خسته نباشید. از این دست مطالب بیشتر کار کنید. ممنون