عراق، مرجعیت و قدرت

نوری مالکی که در سال‌های پس از اشغال عراق توسط امریکا به شهرت رسید نماینده حزب الدعوه اسلامی بود. او در سال 2006 نخست‌وزیر عراق شد. در این زمان شاهد درگیری‌های هرازچندگاه نیروهای امریکایی و شبه‌نظامیان شیعه و سنی(میلیشیا) بود. همزیستی بین ادیان و مذاهب در عراق همیشه به صورت سنتی روان بوده است اما با شکل‌گیری این گروه‌های شبه‌نظامی و مسلح بودن بخشی از مردم که برای حفظ غرور ملی و البته طایفه‌ای مسلح شده بودند هر احتمالی درباره گسترش خصومت‌های نظامی به روابط بین مذهبی ممکن می‌شود. نمونه‌ای از این خشونت‌ها پس از حمله شورشیان سنی به مسجد شیعیان در سامرا در سال 2006 رخ داد.

در سال 2006 که ابومصعب الزرقاوی، رهبر القاعده عراق کشته شد و شیعیان این کشور از این خبر استقبال کردند، گروه‌های شبه نظامی سنی که شاید عمدتاً منتسب به القاعده بودند جوامع شیعی عراق را از گزند حملات تروریستی خود به دور نمی‌داشتند.

 

این گروه در زمان اشغال عراق عملیات‌های ایذایی فراوانی برای نیروهای نظامی امریکا به وجود می‌آورد. نوری مالکی در سال 2008 به جای آنکه فضا را برای آشتی ملی فراهم آورد به ارتش دستور داد با با جیش‌المهدی شبه‌نظامیان مقتدی صدر برخورد کنند. این اقدام و پیروزی بر شبه‌نظامیان البته باعث تقویت مالکی شد.

 

برخی از تحلیلگران معتقدند افزایش تعداد نیروهای امریکایی و ایجاد گروه‌های نظامی با حمایت امریکا کمک کرد تا شورش‌های مرتبط با سنی‌ها کاهش یابد.

 

در سال 2008 امریکا اعلام کرد که به تدریج کنترل امور امنیتی را به عراق واگذار خواهد کرد؛ همان کنفرانس مطبوعاتی که خبرنگار عراقی کفش خود را به سوی جورج بوش پرت کرد که نوری مالکی مانع اصابت آن شد.

در همه این سال‌ها، بسیاری از عراقی‌ها از عملکرد نوری مالکی راضی نبودند و او را به در پیش گرفتن روش‌های مستبدانه متهم می‌کردند. گویا او به رغم ثروت نفتی، دولت از تأمین برق و فاضلاب هم ناتوان بود که این باعث بروز نارضایتی بسیاری در میان مردم شده بود.

 

با وجود این، در سال 2010 عراقی‌ها به پای صندوق‌های رأی رفتند و مالکی برای بار دوم نخست‌وزیر شد. او پس از انتخابات سال 2010 از نظر سیاسی منزوی شد. رهبران کرد و عرب سنی گفتند که او قدرت را منحصر به خود کرده است.

 

این روند انزوا پس از پیشروی‌های دولت اسلامی در شمال عراق در سال 2014 سبب شکل‌گیری فشارها بر او برای کناره‌گیری شد.

 

تا پیش از این مرجعیت شیعه به سردمداری آیت‌الله سیستانی همواره از دولت مالکی حمایت کرده بود. البته آیت‌الله سیستانی بارها از دولت این کشور خواسته بود به وظایف خود در تأمین امنیت و نیازهای شهروندان عراقی و حمایت از آنان عمل کند؛ درخواستی که انگاری مالکی با گرفتاری‌ها و انزواهایی که هر روز برایش بیشتر می‌شد از اجابتش بیشتر فاصله می‌گرفت.

 

به گزارش بسیاری از فعالان و مرتبطان با بیوت مراجع در سالهای گذشته که به بیوت ایشان مراجعه می‌کردند و درباره جانشین نخست وزیر می‌پرسیدند، نوری مالکی همچنان بهترین گزینه آنان بوده است. اما این حمایت‌ها هم هر چه سال از آن می‌گذشت کمرنگ‌تر می‌شد تا اینکه در فروردین امسال شنیده شد آیت‌الله سیستانی مالکی را به حضور خود نپذیرفته است. خبر نامقبول شدن سکه مالکی در نزد آیت‌الله سیستانی، به عنوان مهم‌ترین و تأثیرگذارترین مرجع شیعیان، زمانی شایع شد که عراق در گیرودار چند ماهه حضور پرسروصدای داعش، زیر تیغ تکفیر رفته بود.

 

این همهمه و غوغا همواره با این التفات که سران جمهوری اسلامی همچنان از ابقای نوری المالکی رضایت دارند تحشیه می‌خورد و سرنوشت امروز و فردای عراق را به حمایت و عدم حمایت ایران از نخست وزیری مالکی منوط می‌کرد.

 

در این میان، روزنامه الاخبار لبنان در سایت اینترنتی خود اعلام کرد که آیت‌الله سیستانی به تازگی نامه‌ای را برای رهبر معظم انقلاب اسلامی نوشته است.

 

الاخبار خاطرنشان کرد که این نامه "محرمانه"، چند ساعت پس از نشست بی‌نتیجه سران حزب الدعوه که با اختلاف نظرهایی در زمینه نامزدی نوری مالکی برای سومین دوره نخست وزیری همراه بود ارسال شده است. الاخبار خاطرنشان کرد که جزئیات این نامه اعلام نشده است.

 

این روزنامه لبنانی نوشت با ادامه پیش‌بینی‌ها در خصوص مالکی، ابراهیم جعفری و دیگر نامزدها برای نخست‌وزیری، آیت‌الله سیستانی با انتقاد از نوری مالکی موضع خود را درباره او اعلام کرد و گفت که چنگ زدن به منصب اشتباه بزرگی است. وی پس از آن مستقیماً نامه‌ای را برای رهبر انقلاب اسلامی فرستاد.

 

الاخبار همچنین به نقل از منابعی در حوزه علمیه نجف، خاطرنشان کرد که آیت الله سیستانی پس از تماسهای تلفنی سران ائتلاف ملی با او، تصمیم گرفت این نامه را بنویسد.

 

چندی پیش‌تر نیز المونیتور مدعی شده بود کار به جایی رسیده که مالکی به آیت‌الله سیستانی هشدار داده در روند انتخاب نخست وزیر مداخله نکند.

 

تأیید و تکذیب این دست خبرها به آسانی امکان‌پذیر نیست، اما نویسنده این گزارش در روزهای گذشته به روایتی دیگر از اختلاف آیت‌الله سیستانی با مالکی دست یافت:

 

گفته می‌شود آیت‌الله سیستانی که معمولاً نامه‌نگاری ایشان از طریق دفتر صورت می‌پذیرد با دست‌خط خود نامه‌ای به حزب‌الدعوه نوشته و در این نامه بر لزوم گزینش نخست‌وزیر جدید تأکید کرده است. گویا این نامه به دست مالکی می‌رسد و او بدون آنکه این نامه را به اعضا برساند با عصبانیت پیامی تهدیدآمیز را به آیت‌الله می‌رساند و از ایشان می‌خواهد که در امور مداخله نکند.

 

اکنون انتخاب و گزینش حیدر العبادی در حالی شکل می‌گیرد که برای نخستین بار در چند سال گذشته درباره مسئله مانند انتخاب نخست وزیر در عراق سران ایران، امریکا و دولت‌های اروپایی هم‌نظر از آب در آمده‌اند. شاید علت هم‌نظری و اعلام خرسندی سران جمهوری اسلامی از پایان کار مالکی و آغاز به کار عبادی همان خبر یا مطلب احتمالی باشد که آیت‌الله سیستانی با رهبر انقلاب در میان گذاشته است.     

 
ریشه‌یابی علت نامه‌نویسی آیت‌الله سیستانی به حزب‌الدعوه که مالکی را خشمگین کرد