حضور زنان در نظام تامین مالی اسلامی

نظام تأمین مالی اسلامی با توجه به مسائلی مانند رویکرد اخلاقی، پتانسیل بالای بازار آن به دلیل جمعیت رو به رشد مسلمانان و افزایش درآمد مسلمانان در کشورهای غیرمسلمان از اهمیت خاصی برای سرمایه‌گذاری و نظام‌های مالی جهان برخوردار شده است.

نظام تأمین مالی اسلامی برای توسعه خود با چالش‌هایی رو‌به‌رو است که از مهم‌ترین آنها کمبود کارشناسان متخصص در حوزه تأمین مالی اسلامی و پیچیدگی برخی از قوانین می‌توان نام برد. اما یکی از چالش‌هایی که در این حوزه مشاهده و کمتر به آن پرداخته شده، موضوع حضور زنان در نظام تأمین مالی اسلامی است.

با وجود اینکه وضعیت تحصیل زنان مسلمان در کشورهای اسلامی بسیار پیشرفت داشته و در سال‌های اخیر زنان بیشتری در بخش‌های مختلف اقتصاد و نظام‌های مالی از جمله تأمین مالی اسلامی وارد می‌شوند اما حضور زنان در حوزه‌های مختلف تأمین مالی اسلامی کم‌رنگ است. این در حالی است که در اسلام هیچ ممنوعیتی برای حضور زنان در بازار و انجام تجارت وجود ندارد و براساس روایات تاریخی، حضرت خدیجه(س)، همسر پیامبر اسلام(ص) به کار تجارت مشغول و تاجری موفق در جامعه به شدت مردسالار آن زمان به حساب می‌آمد.

نمونه موفق حضور زنان در نظام تأمین مالی
حضور زنان در نظام تأمین مالی اسلامی در کشورهایی که سرمایه‌گذاری‌های بزرگی برای رشد و توسعه اجتماعی انجام داده‌اند با توجه به اهمیت حضور زنان در اجتماع بیشتر است. در شرایطی که موضوع حضور زنان در اجتماع از دیدگاه فعالان حقوق زنان متمرکز بر مسائلی مانند حجاب است اما از همان سال‌های اولیه ظهور اسلام، حضور زنان در تجارت و امور مالی پذیرفته بود و امروز مالزی نمونه‌ای خوب برای این موضوع است که پول درآوردن ارتباط چندانی با جنسیت در اسلام ندارد. زتی اختر عزیز (Zeti Akhtar Aziz) از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۶ رئیس بانک مرکزی مالزی و اولین زنی بود که به این پست رسید. در حال حاضر نورشمسی محد یونس (Nor Shamsiah Mohd Yunus) دومین زنی است که این سمت را از سال ۲۰۱۸ برعهده دارد.

علاوه بر بانک مرکزی، چند مؤسسه مالی اسلامی در مالزی شاهد حضور زنان در بالاترین سطوح مدیریت خود هستند و شاید تعجب‌آورتر این باشد که مالزی همچنین شاهد حضور چندین زن در بین علمای حقوق اسلامی یا شریعت است که به شرکت‌ها تأییدیه لازم را برای انجام امور تجاری براساس شریعت اسلامی ارائه می‌دهند.
اما مالزی تنها بخش کوچکی از بازار تریلیون دلاری تأمین مالی اسلامی است. در منطقه عربی خلیج فارس، زنان در عربستان سعودی به عنوان زادگاه اسلام و دیگر مرکز اصلی تأمین مالی اسلامی، در بخش‌های مختلف حوزه تأمین مالی اسلامی بسیار حضور کمی دارند. این درحالی است که نظام مالی اسلامی به سرعت در منطقه عربی خلیج فارس در حال رشد است، با این حال هیچ مدیر اجرایی زنی در هیچ مؤسسه مالی اسلامی مستقر در خلیج فارس وجود ندارد و علاوه بر این، هیچ عالم زن در خاورمیانه وجود ندارد که به شرکت‌های مالی در مورد رعایت شریعت مشاوره دهد.

البته این موضوع چندان تعجب‌آور نیست زیرا هم مدیران ارشد اجرایی و هم علمای اسلامی در خاورمیانه به‌طور سنتی مرد بوده‌اند، اما با توجه به ثروت و قدرت زیادی که زنان در این منطقه در اختیار دارند این شرایط در حال تغییر است.

برآوردها در مورد ارزش دارایی‌های زنان در خاورمیانه بسیار متفاوت است، اما اعداد قابل توجهی هستند. مطالعه‌ای در سال ۲۰۰۸ از میدل ایست اقتصادی دایجست پیش‌بینی کرد که زنان کشورهای حوزه خلیج فارس تا پایان سال ۲۰۱۱ حدود ۳۸۵ میلیارد دلار را کنترل خواهند کرد.

شانس بالای زنان برای حضور در بازار تأمین مالی اسلامی با فین‌تک
وب‌سایت استارتاپ اسلامی رزق (Rizq) در یادداشتی که در مورد حضور زنان در حوزه تأمین مالی اسلامی منتشر کرد با اشاره به نقش فین‌‌تک اسلامی در گسترش حضور زنان در این عرصه نوشت: زنان و مردان رویکردهای متفاوتی به امور مالی دارند و اکنون بیش از هر زمان دیگری به نگرش‌های متفاوتی در جهت‌یابی تأمین مالی اسلامی نیاز داریم تا شاهد شکوفایی آن باشیم. فین‌تک به عنوان یک شاخه نسبتاً جدید از تأمین مالی که دارای پتانسیل بزرگ و رو به رشدی است، نقطه شروع خوبی خواهد بود. عدم حضور زنان در پست‌های ارشد در صنعت مالی موضوع جدیدی نیست، اما شاید امور مالی اسلامی بتواند با گشایش موقعیت‌های بیشتر برای نامزدهای زن در این حوزه، راهگشا باشد.
در بخش دیگری از این یادداشت آمده است: رشد سریع بخش تأمین مالی اسلامی و به طور کلی تأمین مالی به طور سنتی تحت تسلط مردان بوده است. با افزایش نفوذ فین‌تک، آیا ما شاهد همان الگوی سلطه مردان خواهیم بود؟ می‌توان پرسید که چرا زنان بیشتری در پست‌های ارشد وجود ندارند و مهم‌تر از همه چرا زنان بیشتری درخواست برای این پست‌ها نمی‌کنند؟

این یادداشت به موضوع حضور زنان در بازار مالی امروز اشاره کرده و می‌افزاید: امروزه وقتی صحبت از تأمین مالی یا درخواست خانم‌ها برای پست‌های ارشد در این صنعت می‌شود، زنان با موانع بیشتری نسبت به مردان روبه‌رو هستند.

طبق گزارشی در سال ۲۰۱۸ که شرکت مشاوره مالی مک کینزی منتشر کرد می‌توان دریافت که مردان و زنان مشاغل مالی خود را در شرایط مساوی شروع می‌کنند، اما با گذشت زمان، زنان تنها ۱۹ درصد از پست‌های اجرایی و ارشد را تشکیل می‌دهند.

این یادداشت در پایان تصریح می‌کند: نقش زن در تأمین مالی اسلامی نباید با نقش زن در سایر مشاغل مالی متفاوت باشد. زنان همواره در تاریخ اسلام از سیاست‌گذاری و پزشکی گرفته تا امور مالی نقش‌های تاثیرگذاری داشته‌اند. تأمین مالی اسلامی دنیای مردانه نیست، بلکه یک دستورالعمل اخلاقی است برای خدمت به جامعه‌ای بهتر و پر رونق که در آن مردم می‌توانند همزمان با رعایت عدالت اجتماعی _ اقتصادی، به فعالیت‌های اقتصادی بپردازند و همه در این امر ذی‌نفع هستند.

گزارش از محمدحسن گودرزی
منبع: ایکنا