گفت و گو با سید حسین نصر درباره ترجمه قرآن به انگلیسی توسط وی
به تازگی دکتر نصر اقدام به ترجمه قرآن کرده است. البته این اثر نزدیک به ده سال وقت ایشان و همکارانشان را به خود اختصاص داده است
اشاره: ترجمه قرآن به زبانهای مختلف ریشه در تاریخ اسلام دارد. چرا که در طول این قرون از قرآن ترجمه های مختلفی صورت گرفته است. به تازگی دکتر نصر اقدام به ترجمه قرآن کرده است. البته این اثر نزدیک به ده سال وقت ایشان و همکارانشان را به خود اختصاص داده است. انتظار می رود انتشار این اثر با موجی از علاقمندان به کلام الهی همراه باشد. دکتر سید حسین نصر هشتاد ساله، هم اینک در دانشگاه جرج واشنگتن بیشتر فعالیتهای خود را به تحقیق در حوزه مطالعات اسلامی می گذراند. او که روزگاری انجمن حکمت و فلسفه را در تهران تاسیس نمود، پس از انقلاب در سال ۵۷ ایران را ترک کرد و هیچ گاه به کشور بازنگشت. او سخت دلباخته سنت گرایی، عرفان و فلسفه اسلامی است و در این مسیر کتابهای بسیاری نیز تالیف کرده است. شهرت نصر تا به جایی رسیده که نام وی در «مجموعه فیلسوفان زنده» که به تبیین و بررسی فیلسوفان معاصر جهان می‌پردازد، گنجانده شده است. دکتر نصر در این گفت و گو سعی کرده تا درمورد ترجمه قرآن به زبان انگلیسی توضیحاتی را ارائه کند.
کتاب آسمانی قرآن کریم در طول تاریخ همواره محور اندیشه و عمل مسلمانان بوده است. مسلمانان برای گشودن معضلات فکری و عقیدتی و رفع مشکلات فردی و اجتماعی به این کتاب مقدس مراجعه میکردند. از این طریق آثار فراوانی در علوم مربوط به قرآن خلق گردید و صدها کتاب در تفسیر، تجوید، ترجمه، رسمالخط، قرائات و دیگر علوم قرآنی نگاشته شد.
از جمله آثاری که در این زمینه پدید آمد، ترجمه قرآن کریم به زبانهای غیر عربی است. اولین زبانی که قرآن کریم بدان ترجمه گردید، زبان فارسی بود. ایرانیان با عشق و علاقه وافری که به اسلام و قرآن داشتند، برای همگانی شدن فهم قرآن اقدام به ترجمه و تفسیر آن به زبان فارسی نمودند، که حاصل آن صدها تفسیر و ترجمه پارسی است که به دست ما رسیده است. این آثار علاوه بر جنبه مذهبی و دینی از لحاظ ادبی و زبان شناسی دارای اهمیت فوق العاده هستند و از این طریق می‌توان به بسیاری از واژههای دقیق پارسی و مرادف آنها در عربی دسترسی پیدا کرد.
اما در چند دهه اخیر اطلاعرسانی درباره ترجمه قرآن رشد قابل توجهی داشته است. نشریاتی نیز در چند دهه اخیر به مباحث ترجمه قرآن کریم توجه کرده و مقالات متعددی را در این زمینه منتشر نمودهاند. در دائره المعارفها نیز به ترجمه‌های قرآن کریم توجه شده است. در دائرهالمعارف فارسی مصاحب در مدخل «قرآن» در عنوانهای فرعی این مدخل عنوانی به نام «ترجمه‌ها» ایجاد نموده و در ذیل آن از ترجمه‌های فارسی، لاتینی، فرانسوی، ایتالیایی، انگلیسی، آلمانی، روسی، هلندی، اسپانیایی، سوئدی، دانمارکی و ترجمه عبری قرآن کریم بحث شده است.
در این میان ترجمه قرآن به زبان انگلیسی به لحاظ فراگیری مخاطبان از اهمیت بیشتری برخوردار شده است. به طوری که ترجمه های متعددی از قرآن به زبان انگلیسی موجود است. قدیمترین ترجمه انگلیسی قرآن منتخبی است که در ۹۲۱/ ۱۵۱۵ در لندن منتشر شده است. اما برخی معتقدند که نخستین بار در ۱۰۵۹/ ۱۶۴۹ الکساندر راس کل قرآن را از برگردان فرانسوی دو ریه به انگلیسی ترجمه کرد. اما بیشترین ترجمه‌های انگلیسی قرآن از خود مسلمانان، کار مسلمانان شبه‌قاره است و اولین ترجمه از آنِ عبدالحکیم‌خان است که در ۱۳۲۳/ ۱۹۰۵ منتشر شد. از معروفترین ترجمه های انگلیسی قرآن می‌توان به ترجمه عبداللّه یوسف علی و ابوالاعلی مودودی اشاره کرد. شیعیان شبه قاره نیز در ترجمه قرآن به انگلیسی فعالیت چشمگیری داشته‌اند، از جمله این ترجمه‌ها ترجمه عمادالملک سیدحسین بلگرامی است که در ۱۳۰۹ ش/ ۱۹۳۰ بدون متن اصلی چاپ شد. از مترجمان عرب‌زبانی که قرآن را به انگلیسی ترجمه کرده‌اند، عبدالخالق همت (چاپ ۱۳۷۲ ش/ ۱۹۹۳)، رشید سعید کسّاب (چاپ ۱۳۷۳ ش/ ۱۹۹۴)، عزالدین حائک (چاپ ۱۳۷۵ ش/ ۱۹۹۶) و ماجد فخری (چاپ ۱۳۷۵ ش/ ۱۹۹۶) بوده‌اند. فارسی‌زبانان نیز به ترجمه قرآن به انگلیسی همت گماشتند؛ از جمله، در دوره معاصر، ترجمه طاهره صفارزاده و فضل‌اللّه نیک‌آیین در خور ذکر است. ترجمه نیک‌آیین با عنایت به آنکه مترجم سعی داشته سبک ادبی قرآن را حفظ کند اهمیت خاصی دارد.
اما به تازگی دکتر سید حسین نصر، استاد مطالعات اسلامی دانشگاه جرج واشنگتن، اقدام به ترجمه قرآن مجید به انگلیسی کرده است. این ترجمه را از جهات مختلف می توان مورد توجه قرار داد. اما یکی از ویژگی های این ترجمه این است که دکتر نصر از جمله متفکران اسلامی است که به سنتگرایی و احیا سنت نبوی تعلق خاطر ویژه ای دارد و در راه احیای سنت الله تلاش می کند.
اثر دکتر نصر که با عنوان Study Quran معرفی شده است، شامل ترجمه و تفسیر قرآن کریم به زبان انگلیسی است. این اثر ارزشمند که دکتر نصر سرویراستاری آن را بر عهده داشته پس از ۱۰ سال تلاش مستمر به اتمام رسیده است؛ انتشارات هارپر، از بزرگ‌ترین و معتبرترین ناشران کتب علوم انسانی در آمریکا این کتاب را منتشر می کند.
دکتر نصر درباره ترجمه این اثر به “اعتماد” گفت : تخصص بنده فلسفه، عرفان و علوم اسلامی است و قرآن‌شناس نیستم بلکه فقط شاگرد قرآنم؛ وقتی که بزرگ‌ترین ناشر کتب دینی در آمریکا به نام انتشارات هارپر، که هم در سانفرانسیسکو و هم در نیویورک شعبه دارد، با من تماس گرفت و گفت که می‌خواهیم شما سرویراستار این پروژه باشید و این کتاب زیر نظر شما تهیه شود من قبول کردم اما به شرطی که همان‌طور که تمام دانشمندان و ویراستاران کتاب Study Torah یهودی و تمام نویسندگان و ویراستاران Study Bible مسیحی هستند، بنابراین تمام کسانی که با کتاب قرآن نیز سروکار خواهند داشت، چه نویسندگان و چه ویراستاران، باید مسلمان باشند. آنها با کمی تأمل این شرط را که البته خودش به تنهایی شرط مهمی بود پذیرفتند”.
وی در ادامه افزود: “سه نفر از مسلمانان آمریکایی را انتخاب کردم که تحت نظارت من به‌عنوان ویراستار این پروژه همکاری کنند. ایشان هر سه در دانشگاه‌های آمریکا استاد هستند و از معتبرترین دانشگاه‌های اینجا مدرک دکتری گرفته‌اند و هر سه زمانی شاگرد بنده بوده‌اند: یکی آقای دکتر ژوزف لومبارد، استاد دانشگاه براندایس در ماساچوست است که از دانشگاه ییل فارغ‌التحصیل شده و شش سال در دانشگاه جورج واشنگتن در دوره‌های لیسانس و فوق‌لیسانس شاگرد من بوده است. دیگری جنر دَگلی متولد آمریکا ولی چرکسی‌تبار است؛ یعنی پدر و مادرش از مهاجران قفقازی هستند که به آمریکا مهاجرت کردند. او هم شاگرد من بود و بعد به دانشگاه پرینستون رفت. دیگری خانم ماریا دکیک است که او هم دکتری‌اش را از دانشگاه پرینستون دریافت کرده است. ایشان هر سه مسلمان هستند که البته دو نفرشان مسلمان شدند و دیگری هم که از خانواده‌ای قفقازی و مسلمان بود. بعد از گذشت مدتی، یک دانشمند جوان دیگر به نام محمد رستم را نیز به‌عنوان کمک ویراستار به این گروه اضافه کردم که پاکستانی‌تبار و در کاناداست”.
دکتر نصر گفت : ” قرآن کریم بالاترین سطح زیبایی‌شناسی زبان عربی را منعکس می‌کند و یکی از ویژگی‌هایش بلاغت اعجاب‌انگیز آن است. وقتی قرآن را ترجمه می‌کنید باید در بالاترین سطح زبان موردنظر باشد یا اینکه تا حدی زیبایی کلام داشته باشد؛ به هر حال نباید فراموش کرد، ترجمه قرآن همواره ناقص خواهد بود چون به یک معنا قرآن اصلاً قابل ترجمه نیست. به هر حال ما ترجمه‌های گوناگون قرآن کریم و متن عربی آن را با چاپ‌های مختلف جمع‌آوری و شروع به ترجمه متن کردیم. به این صورت که من تمام سی جزء قرآن را بین سه ویراستار تقسیم و خودم سوره فاتحه را به‌عنوان نمونه برای ویراستاران ترجمه کردم”.
دکتر نصر با اشاره به این نکته که یکی از قسمتهای مهم Study Quran شرح متن یا همان تفسیر است گفت : ” شاید برای اولین‌بار در تاریخ اسلام می‌خواستم هم برای حفظ وحدت امت اسلامی و هم جهت آشنایی خواننده با نحل مختلف تفکر سنّتی اسلامی، از مفسران مختلف، سنّی و شیعه، لغوی، تاریخی، کلامی، فلسفی، عرفانی، و همه انواع تفاسیر از طبری گرفته تا میبدی، به عربی و فارسی استفاده کنیم. در نهایت تفسیر خودمان را تدوین کردیم و مسئول این کار هستیم، ولی به هر حال این تفسیر شامل اشارات بسیاری به تمام تفاسیر سنتّی است. این کلمه سنتّی، بسیار مهم است زیرا ما در کل تمام تفاسیر مدرن و متجددانه را کنار گذاشتیم که از قرن نوزدهم توسط افرادی مانند سر سیّد احمدخان به همراه عده‌ای در مصر شروع شد و تنها تفسیر دوره جدیدی که مدّنظر قرار دادیم، تفسیر «المیزان» اثر استاد بنده، مرحوم علامه طباطبایی رضوان‌الله‌علیه است که البته وصف جدید ربطی به تجدد ندارد بلکه مربوط به زمان نگارش آن است.”
دکتر نصر اظهار کرد: “این کتاب در حدود ۲۵۰۰ صفحه در یک جلد به چاپ می‌رسد. در حال حاضر کار را تمام کرده‌ایم و هم‌اکنون مشغول تصحیح مدخلها هستیم. کار بسیار سنگینی است و گاهی تا ۱۲:۳۰ شب بیدارم و مشغول این کار هستم. وقتی این تمام شود تدوین فهرست‌ها و کشف الآیات انجام خواهد شد و کتاب ان‌شاءلله منتشر می‌شود. این کتاب در درجه اول علاقه‌مندان بسیاری از میان مسلمانان انگلیسی‌زبان اروپا و آمریکا خواهد داشت و در آینده به زبانهای فرانسه، اسپانیولی و زبانهای اصلی اروپا نیز ترجمه خواهد شد. سپس در دانشگاه‌هایی که قرآن درس می‌دهند نیز مورد استفاده قرار خواهد گرفت”.
منبع: آکادمی مطالعات ایرانی لندن
به تازگی دکتر نصر اقدام به ترجمه قرآن کرده است. البته این اثر نزدیک به ده سال وقت ایشان و همکارانشان را به خود اختصاص داده است
