آیا مناسبت‌های آخر صفر استنادپذیر است؟

مسئله تاریخ ولادت و شهادت معصومان از دیگر رویدادهای تاریخی جدا نیست و مانند همه رویدادهای تاریخی در این زمینه نیز اختلاف نظر وجود دارد.

یکی از دلایل وجود اختلاف در این باره، محدودیت در نقل و ثبت حدیث درباره رویدادهای تاریخ اسلام از جمله میلادها و شهادت­هاست. در برهه­ای از تاریخ به ویژه از زمان ابوبکر و عمر تا زمان عمربن عبدالعزیز، به جهت این که اسناد تاریخی و مطالبی که نقل می‌شد مطلوب نظر آنان نبود و در این اسناد از آنان به نیکی یاد نمی­شد در نقل و ثبت حدیث محدودیتهایی به وجود آوردند.

دومین عامل که سبب اختلاف در این باره شده است، از بین رفتن منابع و کتاب­های تاریخی مورد اعتماد درباره ولادت­ها و شهادت ها و محل دفن چهارده معصوم در خانه­های و منازل مسکونی بر اثر حوادث طبیعی از جمله زلزله، سیل، تخریب خانه­ها و … است. برای نمونه از کتاب «الولادات الطیبه الطاهره» نوشته محمد بن عبدالله شیبانی که شیخ طوسی از وی سندهایی نقل کرده، هیچ نسخه­ای وجود ندارد.

شیوه نقل حدیث سومین عاملی است که در زمینه نقل احادیث ولادتها و شهادتها، سبب اختلاف شده است. این تاریخ ها معمولا به سه دسته نقل می­شوند: دسته اول نقل حدیثی که به صورت سلسله سند است و در نهایت به یک راوی مورد اعتماد می رسد، دسته دوم به صورت تاریخی است که گاهی ناقل و گاهی منبع را بیان می کند و دسته سوم نقل و محاسبه رویدادهای تاریخی بر مبنای نقل علوم نجومی و طالع بینی و ریاضی است.

دستبردهای تاریخی و تعمد بر تغییر و تحریف چهارمین علت این اختلافات تاریخی است. نمونه­های فراوان تاریخی وجود دارد که افراد به دلیل داشتن اغراض فرقه­ای و مذهبی خود، اعتقادی به نقل درست برخی رویدادهای تاریخی نداشته­اند. برای نمونه  غزالی و ذهبی معتقد بودند نباید مسائلی که بین یاران پیامبران رخ داده است به ویژه خشونت­ها و اختلافات میان اصحاب پیامبر برای مردم نقل شود، به گونه­ای که غزالی با این توجیه که نباید مردم از اصحاب پیامبر آزرده خاطر شوند، نقل حادثه عاشورا را حرام عنوان کرده بود.

پنجمین عامل اختلاف آن است که برخی نقل قول­ها درباره تاریخ­های ولادت و شهادت معصومان به افراد مورد اعتماد نمی‌رسد. درباره نقل­های مربوط به ائمه علاوه بر این که از شیوه تاریخی استفاده می­کنیم باید از شیوه رجالی نیز استفاده شود و سندها به صورت رجالی نیز بررسی شوند.

مشکل کتابت و عدم نقطه گذاری و نوع شباهت هایی که در کلمات خط کوفی وجود دارد، ششمین عامل برای این دست اختلافات می‌تواند باشد. برای نمونه، «سبعین» و «تسعین» اگر بدون نقطه باشند هر دو یک کلمه خوانده می­شوند و یا حمل و صفر با خط کوفی به یک شکل نوشته می شود و همین امر موجب برخی اختلافات در روزهای شهادت و ولادت شده است.

درباره تاریخ دقیق رحلت پیامبر اکرم (ص) باید گفت با این که ابی مخنف دوم ربیع الاول را روز رحلت پیامبر (ص) نقل کرده است اما سه روایت از معصومان داریم که دو روایت آن در کتاب کافی و یکی در کتاب دلائل الاقامه طبری آمده است و هر سه روایت رحلت پیامبر (ص) را در ۲۸ صفر تأیید می­کند. یکی از این روایت ها روز رحلت حضرت فاطمه(س) را سوم جمادی الثانی نقل کرده و دو روایت دیگر گفته­اند حضرت فاطمه بعد از پیامبر 75 روز زنده بوده است و اگر این­ها را تطبیق بدهیم، رحلت پیامبر مطابق با ۲۸ صفر می­شود. هر سه این روایت­ها معتبرند و علاوه بر این روایت­ها، ۲۸ صفر به لحاظ قراین، مؤیدات فراوان تاریخی دارد که وقتی کنار هم قرار گیرد ما را به این جمع­بندی می­رساند که این روز، روز رحلت پیامبر گرامی اسلام است.

درباره شهادت امام حسن مجتبی نیز روزهای هفتم و ۲۸ صفر ذکر شده است اما قدیمی­ترین سند مربوط به  هفتم صفر مربوط به زمان شهید اول است که مستندات وی هم روشن نیست و قابل خدشه است و قبل از وی نیز هیچ کس این روز را نقل نکرده است، در حالی که درباره روز 28 صفر از همان روز رحلت امام حسن مجتبی (ع) تاکنون سند معتبر وجود دارد به ویژه اسناد دقیقی که شیخ مفید به صورت دقیق ذکر کرده است.

درباره روز شهادت حضرت رضا(ع) نیز زیدیه عراق هفدهم صفر را نقل کرده­اند که یک نقل دارد و خیلی معتبر نیست، ۲۳ ذیقعده هم نقل شده است ولی روایاتی که روز آخر صفر را به عنوان روز شهادت امام رضا ذکر کرده­اند مقبولیت و اعتبار بیشتری دارد، از جمله اسناد متعددی که شیخ طوسی، شیخ طبرسی، شیخ مفید، علامه مجلسی و … ذکر کرده‌اند.

* گزارشی از نشست علمی پیرامون تاریخ رحلت و شهادت نبی اکرم(ص)، امام حسن مجتبی(ع) و امام رضا(ع) که شامگاه دوشنبه نهم دی‌ماه با حضور جمعی از علما و اندیشمندان حوزه و دانشگاه در دبیرخانه دین‌پژوهان کشور برگزار شد.

* یدالله مقدسی؛ نویسنده کتاب «بازپژوهی در تاریخ ولادت و شهادت معصومان (ع)»
درباره تاریخ رحلت پیامبر اکرم و تاریخ شهادت امام حسن و امام رضا (صلوات الله و سلامه علیهم) گزارش­ها و اختلافات فراوان تاریخی وجود دارد. درباره روز، ماه و سال رحلت پیامبر اکرم(ص) 9 تاریخ مختلف، درباره شهادت امام حسن مجتبی(ع) چندین تاریخ و درباره شهادت امام رضا (ع) 13 نقل تاریخی وجود دارد.یدالله مقدسی