نهضت عاشورا؛ ائینه تمام نمای انسانیت

قرآن کریم به عنوان منبع اصلی تعالیم اسلام، ارزش و تکریم را بر تمام فرزندان آدم اطلاق کرده و می‌فرماید: «وَ لَقَدْ کَرَّمْنا بَنی‏ آدَمَ وَ حَمَلْناهُمْ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّیِّباتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلى‏ کَثیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضیلا». علامه طباطبائی در توضیحاتی که ذیل این آیه می گویند: «مراد از آیه،بیان حال جنس بشر است،صرف نظر از کرامت های خاص وفضائل روحی و معنوی که به عده ای اختصاص داده».

علامه محمد تقی جعفری نیز در بحث از کرامت انسانی آن را به کرامت ذاتی و ارزشی تقسیم کرده و آیه فوق را ناظر به کرامت ذاتی انسان دانسته و می گوید: «این آیه با کمال صراحت اثبات می کند خداوند متعال فرزندان آدم را ذاتاً مورد تکریم قرار داده و آنان را برای مقداری فراوان از کائنات برتری داده است».

در سخنان امامان نیز دستوراتی درباره رعایت حال مردم بدون توجه به نژاد و رنگ و زبان و حتی دین آنها وجود دارد. امیرالمؤمنین علی علیه السلام در این باره خطاب به مالک اشتر می‌فرماید: «ولا تکونن علیهم سبعا ضاربا، فانهم صنفان: اما اخ لک فی الدین و اما نظیر لک فی الخلق؛ ای مالک تو بر مردم مانند حیوان درنده مباش، زیرا آنان دو گروه‌اند: یا برادر دینی تو هستند و یا همانند تو در آفرینش».

این آیات و روایات بیان‌گر آن است که یکی از موارد با اهمیت در اسلام و دستورات معصومان علیهم السلام، ارزش و کرامت ذاتی انسان است. این موضوع در سیره حسینی هم جایگاه ویژه‌ای داشته و در واقع یکی از مهم‌ترین اهداف قیام و یا نتیجه برخی اهداف و اقدامات آن حضرت را می‌توان در راستای صیانت از ارزش و کرامت انسانی برشمرد.

در واقع نهضت عاشورا به عنوان یک قیام اسلامی در بر دارنده تمام ارزش‌های انسانی بوده و آیینه تمام نمای انسانیت به شمار می‌رود. یکی از مهم ترین مسائلی که در نهضت عاشورا از اهمیت به سزایی برخوردار بوده اما در تحقیقات پژوهشگران کمتر بدان توجه شده است اهتمام به کرامت انسانی و تلاش امام  حسین برای عزت بخشی به انسان و احیای کرامت او است.

توجه به عزت انسان و جایگاه والای او، عدم تبعیض نژادی و جنسیتی، اخلاق مداری در برخورد با همگان به ویژه دشمنان، حق طلبی و عدالت خواهی، اصلاح طلبی و همچنین اهتمام به نجات جامعه را می توان محورهای اصلی سیره ایشان دانست.

سخنان و اقدامات امام حسین(ع) از اولین روزهای حرکت از مدینه تا روز عاشورا و زمان شهادت بیانگر اهتمام ایشان به عزت، شرافت و کرامت انسانی است. سخنان حضرت ابا عبد الله به  مروان  که فرمود با حکومت فردی مانند یزید باید فاتحه اسلام را خواند، وصیت امام به برادرش محمد حنفیه که هدف حرکت خود را اصلاح امت پیامبر بیان کرد، این سخن که ترک عمل به حق و نیز جلوگیری نکردن از منکر به شکلی که مؤمن بایسته است آرزوی مرگ کند و همچنین رفتار آن حضرت در طول حرکت و عدم اجبار افراد و در محذور قرار ندادن آنان، عدم تبعیض نژادی، قومی و جنسیتی و نیز گفتار آن حضرت در برابر سپاه دشمن که حتی در آن مراحل نیز در اندیشه نجات آنان بودند همگی نشان از اهتمام حسین بن علی(ع) به احیای کرامت انسانی دارد.
 
دین اسلام همواره بر ارزش‌های انسانی و توجه به کرامت انسانی اهتمام داشته و بر آن تأکید کرده است و این موضوع در آیات قرآن و سیره و سنت معصومان مورد تأکید قرار گرفته و توجه به ارزش ذاتی او از جهت انسان بودن اهمیت ویژه‌ای داشته و رنگ و نژاد و جنس و زبان و حتی دین افراد، این ارزش را تحت تأثیر قرار نداده است.

حمیدرضا مطهری