هدایت پروژه روشنفکری دینی در «تنوع تجربه دینی»

 

به گزارش دین‌آن‌لاین به نقل از ایبنا، کتاب «تنوع تجربه دینی» چهارشنبه 15 آبان‌ماه، با حضور حسین کیانی(مترجم کتاب)، امیر مازیار(منتقد) و بخشعلی قنبری(دبیر نشست) در سرای اهل قلم نقد و بررسی شد.

«تنوع تجربه دینی» اثر ویلیام جیمز نحوه مواجهه انسان با امر قدسی و چگونگی برقراری این مواجهه را بررسی می‌کند و از همین رو، تعریفی از دین نیز ارایه می‌دهد. این کتاب از آثار کلاسیک در فلسفه دین و روانشناسی دینی به شمار می‌رود.

کیانی در ابتدای این نشست با اشاره به زندگینامه نویسنده کتاب ویلیام جیمز، گفت: جیمز فیلسوف و روانشناس آمریکایی بود که در طول زندگی با زبان‌های مختلف آشنا شد. او دانشجویی مشتاق اما بیمارگون بود و در دوره‌ای از زندگی خود دچار افسردگی شدید شد اما بعدها خواندن فلسفه اراده وی را از خودکشی بازداشت و فهمید رستگاری و نجاتش در درونش است. جیمز در دانشگاه فیزیولوژی، سپس روانشناسی و بعد و فلسفه تدریس کرد.

این مترجم آثار فلسفی در ادامه به تشریح فلسفه جیمز پرداخت و گفت: جیمز می‌گوید «قبل از هر چیز باید بگوییم جهان پر از شر و بدی است ولی این همان چیزی است که زندگی ما را با ارزش و قابل تامل می‌سازد چراکه وجود شر به ما با ارزش‌ترین چیز را ارزانی داشته و آن امید است.» جیمز می‌گوید که امید ما را به غلبه بر بدی تشویق می‌کند.

کیانی با بیان این‌که جیمز معتقد است جهان نظم واحدی نیست بلکه نظم متکثر است، افزود: به اعتقاد وی، جهان مجموعه‌ای از جریان‌های خوب و بد است و کار ما این است که بر بدی‌ها غلبه و خوبی‌ها را تثبیت کنیم.

وی تاکید کرد: جیمز معتقد است ما هرگز به حقیقت ذات خداوند پی‌نمی‌بریم اما باور داشتن به خداوند سرمایه خوبی است چون با این باور زندگی ما منظور و هدف معینی پیدا می‌کند.

به گفته کیانی، جیمز بر این باور است که زندگی ارزش ماندن دارد و هرگاه در پی این باشیم که به اتکای خداوند زندگی کنیم، در راه خوب گام بر می‌داریم.

وی با اشاره به این‌که این نگاه جیمز با نگاه موحدان دین ما مطابقت دارد، اضافه کرد: از سوی دیگر، جیمز در این کتاب بیان می‌کند که حقیقت یک امر مطلق نیست بلکه امری نسبی است و در زمان، مکان و اشخاص متفاوت است. بنابراین حقیقت جزیی که فرد از نظر خود به آن نگاه می‌کند، نمی‌تواند در همه وقت و برای همه افراد حقیقت باشد.

مترجم کتاب «تنوع تجربه دینی» تصریح کرد: از این‌جاست که فلسفه اصالت عمل یعنی فلسفه‌ای که به زندگی از چشم عمل می‌نگرد، زاده می‌شود. این فلسفه ما را قادر می‌کند که از نظرهای مختلفی که از دیدگاه‌های گوناگون برای ما حاصل می‌شوند، برای بهبود جهان بکوشیم.

به گفته کیانی، فلسفه عملی جیمز روشی عملی برای به‌دست آوردن نتایج عملی از تمامی دستگاه‌های فلسفی است.

وی در همین باره توضیح داد: انسان باید از تمامی دستگاه‌های مختلف بهره بگیرد و از هر یک که به بهبود روابط انسانی کمک می‌کند، استفاده کند.

کیانی در بخش دیگری از سخنانش به روش فلسفی جیمز اشاره کرد و افزود: او بر خلاف فلاسفه که از تعاریف انتزاعی برای تعریف دین شروع می‌کنند، برای تعریف دین از خود انسان شامل عواطف، فیزیولوژی و واکنشش نسبت به مسایل دینی شروع می‌کند.

وی یادآور شد: کانت مابعدالطبیعه و ساحت قدسی را ناممکن می‌داند اما جیمز روی ساختارهای روانی انسان متمرکز می‌شود و راه به ساحت عاطفه و احساس می‌برد. وی مقصودش این است که یک زندگی مومنانه را در عصر دین گریز امروز عملیاتی کند.

کیانی تاکید کرد: او می‌خواهد ببیند که می‌تواند درجه ایمان افراد را افزایش دهد و آن‌ها را با تقوا کند یا نه. جیمز ابزارهای این کار را هم بررسی و روی قابلیت‌های جسمی و ذهنی افراد مطالعه می‌کند تا ببیند در طول تاریخ چه کسانی از این ویژگی‌های دینی بهره‌مند شده‌اند.

این مترجم با بیان این‌که «جیمز بر این باور است که اساس دین‌داری هر فردی همان تجربه خودش از امر متعالی است» گفت: از نظر جیمز گوهر دین نوعی تجربه عملی و احساس افراد است نه آن چیزی که در ذهن دارند. به باور جیمز پس از تجربه دینی، نهادها و مناسک دینی در مرحله بعدی قرار می‌گیرند.

در بخش دیگری از این نشست امیر مازیار دیگر منتقد این نشست با اشاره به اهمیت کتاب و تاثیرش در حوزه روانشناسی دین، گفت: کتاب از سه حیث دارای اهمیت است. نخست اهمیت علمی کتاب است چراکه جیمز یکی از پایه‌گذاران مهم روانشناسی تجربی و به‌ویژه روانشناسی دین محسوب می‌شود.

وی افزود: تا آن زمان پژوهش تجربی تا این میزان جدی گرفته نشده بود و ناممکن تلقی و این موضوع موجب نوعی تخفیف برای دین محسوب می‌شد.

به گفته مازیار، در زمانی که تجربه‌گرایی گسترش پیدا می‌کرد، عدم تجربه‌گرایی دین به آن آسیب می‌زد اما جیمز در آن زمان دین را تجربه‌گرا کرد.

وی با بیان این‌که جیمز در سراسر کتاب دغدغه دینی، الهیاتی و احیاگرانه دارد، افزود: البته عده‌ای این ویژگی را برای یک دانشمند توصیف‌گر که باید توصیف کند، نقص می‌دانند اما او چنین دغدغه‌ای دارد.

مازیار همچنین گفت: جیمز دین را به عنوان امری عنوان کرد که در روانشناسی می‌توان آن را بررسی کرد. بنابراین در جهان واقعی برای او منشاء قائل شد. وقتی دین را در جهان انتزاعی قرار می‌دهیم برای انسان تجربه مسلک قابل تصور نیست که چگونه می‌توان به آن نزدیک شد و تجربه کرد.

وی تاکید کرد: جیمز، دین را جلو چشم دیدگان علم تجربی می‌گذارد که به تدریج رشد پیدا می‌کند.

مازیار با اشاره به این‌که کتاب اهمیت فلسفی دارد، یادآور شد: تجربه دینی پیش از این برای فیلسوفان شفافیت نداشت و جیمز این کار را انجام داد و او از تجربه دینی یک مفهوم فلسفی می‌سازد و بیان می‌کند که ماهیت تجربه دینی چه بوده است و اعتبار معرفت دینی به چه چیزی بستگی دارد.

این مترجم آثار فلسفی در ادامه به اهمیت دینی کتاب اشاره کرد و گفت: جیمز به نوعی به شکل یک متکلم وارد میدان می‌شود و می‌خواهد از دین دفاع کند و ارزشمند بودن تجربه دینی نشان را دهد.

به گفته مازیار، جیمز نوعی پروژه روشنفکری دینی را در کتاب پیش می‌برد و سعی دارد تا بازتعریفی از دین را ارایه کند.

وی همچنین اظهار کرد: موارد بسیار زیادی از تجربه‌های دینی و عرفانی ثبت شده‌اند که به کتاب حال و هوای خاصی داده‌اند و کسی که این کتاب را می‌خواند، حتی اگر ملحد باشد از این کتاب تاثیر می‌گیرد، این در حالی است که ما سنت این‌گونه نوشته‌ها را نداریم. حتی عارفان ما نیز تجربه عارفانه خود را کمتر ثبت و ضبط کردند اما در مسیحیت به دلیل اعتراف‌نویسی، این سنت به نوعی وجود داشته است.

وی با بیان این که کتاب جیمز اثری خلاقانه و نوآورانه است، افزود: او در این کتاب قدم به راهی گذاشته که پیش از آن کسی به آن قدم نگذاشته بود. این کتاب سرشار از ابداعیات است.

مازیار در بخش پایانی این نشست عنوان کرد: ترجمه کتاب زبان روان و شیوایی دارد، با وجود این کتاب‌های کلاسیکی مانند این اثر لازمه‌اش بازبینی مستمر در ترجمه آن در زمان‌های مختلف است.

وی تاکید کرد: مترجم در ترجمه این‌گونه کتاب‌ها باید چیزهایی را فدا کند تا چیزهایی را به دست بیاورد. هرچند ترجمه خوب و قابل فهمی از این کتاب ارایه شد و تا مدت‌ها کسی پیدا نمی‌شود که چنین ترجمه‌ای را ارایه کند.

بخشعلی قنبری(دبیر نشست) نیز در بخش پایانی نکاتی را درباره محتوای کتاب و ترجمه آن ارایه کرد تا در ویراست بعدی کتاب مورد استفاده قرار گیرند.

وی افزود: به کتاب جیمز از نظر محتوایی انتقاداتی شده است. دیدگاه روانشناسی دین از سوی پدیدارشناسان مورد انتقاد قرار گرفته و چون جیمز در کتاب از عرفان هم سخن گفته، باز از سوی ساختارگرایان مورد انتقاد قرار گرفته است. بنابراین اشکالی که به جیمز گرفته می‌شود این است که فروکاهش‌گرایانه به دین نگاه کرده است.

کتاب «تنوع تجربه دینی» با شمارگان یک هزار و 500 نسخه، در 578 صفحه و به قیمت 170 هزار ریال از سوی چاپ و انتشارات حکمت منتشر شده ‌است.

 
کتاب «تنوع تجربه دینی» اثر ویلیام جیمز که از جمله آثار کلاسیک در فلسفه دین و روانشناسی دینی به شمار می‌رود، با حضور حسین کیانی(مترجم کتاب)، امیر مازیار(منتقد) و بخشعلی قنبری(دبیر نشست) در سرای اهل قلم نقد و بررسی شد.