چگونه دین در سراسر جهان رو به زوال و گذار سکولار است؟ گزارشی درباره آینده دین و دینداری در جهان

هویت مذهبی در بسیاری از کشورها در حال محو شدن است. بر اساس مطالعه اخیر مرکز تحقیقات پیو، از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰، سهم جمعیتی که به هر مذهبی وابسته بودند، حداقل ۵ درصد در ۳۵ کشور کاهش یافته است. این کاهش در کشورهایی مانند استرالیا (۱۷ درصد)، شیلی (۱۷ درصد)، اروگوئه (۱۶ درصد) و ایالات متحده (۱۳ درصد) به طور قابل توجهی بیشتر بوده است.

یک مقاله دانشگاهی جدید توسط گروهی از محققان بین‌المللی نشان می‌دهد که کاهش وابستگی مذهبی در مراحل میانی و پایانی فرآیند «گذار سکولار» اتفاق می‌افتد. این گذار به آرامی پیش می‌رود، زیرا نسل‌ها با نسل‌های کمتر مذهبی جایگزین می‌شوند.

این مقاله با استفاده از داده‌های نظرسنجی‌های این مرکز در ۱۱۱ کشور و منطقه می‌گوید که این فرآیند بر کشورهای هر قاره پرجمعیت، از جمله کشورهایی که مسیحیت، اسلام، بودیسم یا هندوئیسم بزرگترین دین در آنها است، تأثیر می‌گذارد.

این مقاله در مجله علمی Nature Communications منتشر شده است. این مقاله توسط یورگ استولز و ژان فیلیپ آنتونیتی از دانشگاه لوزان، نان دیرک دِ گراف از دانشگاه آکسفورد و کنراد هکت از مرکز تحقیقات پیو نوشته شده است.

نویسندگان می‌نویسند که دین عموماً در سه مرحله بین نسل‌ها رو به زوال می‌رود:

1. مردم کمتر در مراسم عبادی شرکت می‌کنند.
2. اهمیت دین در زندگی شخصی آنها کاهش می‌یابد.
3. تعلق به دین کمتر رایج می‌شود.

آنها این را توالی مشارکت-اهمیت-تعلق (PIB) می‌نامند. در این توالی، نسل‌ها ابتدا جنبه‌هایی از دین را کنار می‌گذارند که به زمان و منابع بیشتری نیاز دارند. مردم در کنار گذاشتن هویت دینی کندتر عمل می‌کنند، که لزوماً به اندازه آنها سنگین نیست.

در مراحل اولیه گذار سکولار، نسل‌ها عمدتاً در مشارکت مذهبی خود متفاوت هستند. در برخی از کشورهایی که امروزه همچنان بسیار مذهبی هستند، بررسی‌های اخیر نشان می‌دهد که سهم هر کشور از بزرگسالان زیر ۴۰ سالی که مرتباً در مراسم مذهبی شرکت می‌کنند، به کمتر از سهم بزرگسالان مسن‌تر که در این مراسم شرکت می‌کنند، کاهش یافته است.

بسیاری از کشورهای آفریقایی در حال حاضر در این مرحله اولیه هستند. برای مثال، در سنگال، 78 درصد از بزرگسالان مسن‌تر هر هفته در مراسم عبادی شرکت می‌کنند، اما احتمال شرکت جوانان در این مراسم 14 درصد کمتر است. با این حال، تقریباً همه بزرگسالان در سنگال – چه جوان و چه پیر – هنوز خود را مسلمان می‌دانند و دین را در زندگی خود بسیار مهم می‌دانند.

در مرحله میانی گذار سکولار، نسل‌ها از نظر مشارکت، اهمیت و تعلق مذهبی با هم متفاوت هستند. در کشورهایی که از نظر مذهبی در حد متوسط ​​هستند، هر سه مرحله در توالی PIB در نظرسنجی‌های اخیر قابل مشاهده است. بزرگسالان زیر ۴۰ سال کمتر از بزرگترهای خود در مراسم مذهبی شرکت می‌کنند، کمتر احتمال دارد که بگویند دین در زندگی آنها مهم است و کمتر احتمال دارد که با هر دینی هویت پیدا کنند. این مورد در حال حاضر در ایالات متحده، همراه با بسیاری از کشورهای دیگر در قاره آمریکا و آسیا صادق است.

در مرحله‌ی پایانی گذار سکولار، نسل‌ها عمدتاً از نظر تعلق مذهبی با هم تفاوت دارند. نویسندگان ادعا می‌کنند که این به این دلیل است که دو مرحله‌ی اول تکمیل شده‌اند. سهم بزرگسالان مسن‌تری که در مراسم مذهبی شرکت می‌کنند و دین را در زندگی خود مهم می‌دانند، مشابه بزرگسالان جوان‌تر، به سطوح پایینی رسیده است. در کشورهای کم‌مذهب امروزی، تفاوت اصلی بین گروه‌های سنی این است که بزرگسالان جوان‌تر کمتر احتمال دارد که با هیچ دینی هویت‌یابی کنند.

بسیاری از کشورهای اروپایی به این مرحله رسیده‌اند. برای مثال، در دانمارک، ۷۹٪ از بزرگسالان مسن‌تر همچنان به دین خود پایبند هستند، اما بزرگسالان زیر ۴۰ سال ۲۶ امتیاز کمتر احتمال دارد که بگویند به دینی تعلق دارند. حضور در مراسم مذهبی و خودارزیابی از اهمیت دین در بین افراد در هر سنی پایین است.

کشورهایی با پیشینه‌های مذهبی مختلف، معمولاً در مراحل مختلفی از گذار سکولار قرار دارند. در میان کشورهایی که در مرحله میانی یا پایانی هستند، بزرگترین دین معمولاً مسیحیت یا بودیسم است. کشورهای با اکثریت مسلمان و هند با اکثریت هندو در مرحله اولیه هستند و هنوز مشخص نیست که آیا این روند را ادامه خواهند داد یا برای مدت طولانی به همین شکل باقی خواهند ماند.

این گذار سکولار کاملاً یکسان نیست و ممکن است در همه جا اجتناب‌ناپذیر نباشد. اگرچه محققان استدلال می‌کنند که دین در بسیاری از نقاط با این الگو محو می‌شود، اما تفاوت کلیدی بین کشورها در زمان شروع گذار سکولار آنهاست.

علاوه بر این، استثناهایی نیز در این مدل وجود دارد. کشورهای پساکمونیستی اروپای شرقی با اکثریت ارتدکس یا مسلمان، مانند روسیه، آذربایجان، مولداوی و گرجستان، در حال حاضر به نظر نمی‌رسد از الگوی PIB پیروی کنند. رژیم‌های کمونیستی این کشورها دین را سرکوب می‌کردند و از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، شاهد احیای ملی‌گرایی مذهبی بوده‌اند.

یک استثنای دیگر اسرائیل، تنها کشور با اکثریت یهودی در جهان است. اسرائیل جمعیت زیادی از یهودیان سکولار ، از جمله بسیاری از افراد مسن که از اتحاد جماهیر شوروی سابق مهاجرت کرده‌اند، دارد. با این حال، بخش بزرگی از جوانان اسرائیلی امروزی در خانواده‌های یهودی ارتدکس و فوق ارتدکس متولد شده‌اند. در مجموع، جوانان اسرائیلی از نظر میزان دینداری مشابه سالمندان خود هستند.

نمودار زیر از شکل ۱ در مقاله « سه مرحله افول دین در سراسر جهان » که در مجله Nature Communications منتشر شده است، اقتباس شده است. این نمودار، توالی تفاوت‌های دینداری بین جوانان و سالمندان را بر اساس مشارکت-اهمیت-تعلق در نظرسنجی‌های مرکز تحقیقات پیو که در ۹۴ کشور و منطقه انجام شده است، نشان می‌دهد. ارزش‌های اسرائیل و ۱۶ کشور پساکمونیستی اروپای شرقی حذف شده‌اند.