مداحی‌های عامه پسند
بی‌تردید امروزه یکی از مهمترین و مؤثرترین آیین‌های مذهبی شیعه، به ویژه در ایران، برپایی مجالس عزاداری اهل بیت(ع) می‌باشد، که یکی از پرطرفدارترین و تاثیرگذارترین اجزای آن، عنصر مداحی می‌باشد؛ مخاطبان برای شرکت در مجالس و هیئت‌ها، در ابتدا اطلاعاتی در مورد مداح مجلس به دست آورده و سپس در یک هئیت خاص شرکت می‌کنند. امروزه با ظهور نسل جدیدی از مداحان با سبک‌های جدید مواجه هستیم که به سرعت و به صورت گسترده مخاطبان زیادی را به خود جذب می‌کنند
* داوود صفا، محمود نجاتی حسینی
بی تردید امروزه یکی از مهم ترین و مؤثرترین آیین‌های مذهبی شیعه، به ویژه در ایران، برپایی مجالس عزاداری اهل بیت(ع) می‌باشد؛ که یکی از پرطرفدارترین و تاثیرگذارترین اجزای آن، عنصر مداحی می‌باشد؛ مخاطبان برای شرکت در مجالس و هیئت ها، در ابتدا اطلاعاتی در مورد مداح مجلس به دست آورده و سپس در یک هئیت خاص شرکت می‌کنند. امروزه با ظهور نسل جدیدی از مداحان با سبک‌های جدید مواجه هستیم که به سرعت و به صورت گسترده مخاطبان زیادی را به خود جذب می‌کنند.
چنانچه دورکیم معتقد است: نقش و جایگاه یک آیین دینی در میان مردم، به زیرو بم‌های حیات اجتماعی و شرایط زندگی جمعی مؤمنان وابسته است. از این رو، از موقعیت و جایگاه یک آیین در بین مردم، می‌توان به نظام مذهبی آنها و اهداف مذهبی اولویت مند برای آنها پی برد. در این راستا، بررسی این قشر جدید و مقایسه با نوع سنتی آن امری ضروری و مهم است.
پس از تحلیل نتایج مشخص شد که مداحی‌های سنتی و مدرن، از جهات بسیاری با یکدیگر متفاوت می‌باشند. این تفاوت‌ها از مشخصات ظاهری مداحان، سن آنها تا محتوا، سبک وادبیات مداحی‌ها را شامل می‌شود. در واقع، طبق نتایج به دست آمده مشخص گردید که اکثر مداحان مدرن در زمان اجرای مداحی در سنین جوانی بین ۲۰ تا ۳۰ سال می‌باشند. اما مداحان سنتی، اغلب میان سال هستند. از نظر نوع پوشش ظاهری در حین مداحی، مداحان مدرن بیشتر با تی‌شرت بوده‌اند، اما مداحان سنتی از پیراهن و گاهی اوقات کت و شلوار استفاده می‌کنند.
در زمینه محتوایی، مداحی‌های مدرن بیشتر بر عشق زمینی، نسبت به اهل بیت(ع) و اظهار ارادت به مولا و مراد تأکید داشته‌اند و از نظر محتواهایی همچون گذشت و ایثار و تأکید بر روحیات اخلاقی و جوانمردی اهل بیت(ع) سخنی به میان آورده نمی‌شود. حتی در بین اشعار مداحی‌های مدرن، استفاده از کلمات غلو آمیز، سرزنش خود به عنوان موجودی گناه کار و ضعیف و کلماتی مبنی بر جنون و دیوانگی خود، استفاده نسبتاً زیادی داشته‌اند. اما این موضوع در مداحی‌های سنتی کمتر دیده می‌شود. آنها در محتوا، بیشتر بر مظلومیت اهل بیت(ع) تأکید دارند.
محتوای ضعیف و توصیف عشق زمینی در مداحی‌های مدرن، با عنصر هیجان آفرینی حداکثری، عجین و همراه شده است؛ چرا که مداحان جدید از هر فرصت و زمینه‌ای برای تهییج حداکثری مجلس استفاده می‌کنند تا بتوانند بر جذب مخاطبان بیشتر به هر نحوی که شده، اقدام نمایند. در این زمینه، دست به دامن تکنولوژی‌های جدید و حرفه‌ای نورپردازی و صوتی می‌شوند. علاوه بر این شخصی به عنوان میان دار در این زمینه به کمک مداح می‌آید و کار تهییج در بین حضار را دو چندان می‌کند. همچنین بهره مندی از ادبیات محاوره‌ای کوچه بازاری و کلمات عاشقانه و تحقیرآمیز در قالب ریتم‌های تند و سبک‌های شور و با کمک آهنگ‌های تند، شبیه به پاپ بر هیجان آفرینی هر چه بیشتر این مجالس می‌افزاید. مداح علاوه بر تمامی موارد فوق، خود هم دست به کار می‌شود و علاوه بر بکار بردن کلماتی هیجان آفرین و درون مایه عاطفی، با کمک دست و بدن خود و مدیریت صحنه خاص (مانند ایستادن در روی سن و بالاتر از حضار) و با کمک مداح دیگر، که فقط کلمه(ح.س.ح.س) را تکرار می‌کند، بر تهییج هر چه بیشتر مجلس می‌افزاید. به دستور مداح، فضای مجلس تاریک می‌شود. این کار، علاوه بر اینکه فضای رازآلودتری به محفل می‌دهد، فضا را برای انجام حرکات کارناوالی فراهم می‌کند. در این بین، حضار نیز ساکت ننشسته و با تکرار بلند اشعار، گریه بلند و با فریاد و برهنه شدن و بالا و پایین پریدن هماهنگ با آهنگ (بسیاری اوقات سینه زدن مشاهده نمی‌شود، در فضای تاریک بر هیجان آفرینی این مجالس می‌افزایند.
در واقع، در طول تمام مراسم، مداح کارگردانی محفل را بر عهده دارد. فضای مجلس به واقع مانند کنسرتی است که در آن همه چشم‌ها به یک مداح است. در این فضای تاریک، فقط مداح دیده می‌شود که با نورپردازی خاصی و شدید اطرافش روشن شده است؛ مداحی که باید با مدیریت خود و همراهان با استفاده از میکروفون جماعتی را به شور و هیجان بیندازد.
مداحی‌های عامه پسند از نظر محتوایی، سبک، شعر، مخاطب، محل برگزاری، ریتم خواندن، استفاده از اکو، فضاآرایی و نورپردازی خاص، استفاده از قطعات موسیقی پاپ، تیپ ظاهری مداح، توجه به تقاضای مخاطب، حرکات خاص دست و سر مداح هنگام خواندن به نوعی هنجار شکن بوده‌اند. گاهی اوقات با واکنش مجامع مذهبی و علما مواجه شده‌اند. باتوجه به این اعتراض ها، دیگر جایی برای هواداران این مداحی‌ها در مساجد نبوده و بیشتر این مجالس در خانه‌های شخصی، زیرزمین ها، و اماکن با کاربری عمومی برگزار می‌شوند. نتیجه آنکه، اعضای این هیئت‌ها در این گونه اماکن از دست تذکرات امام جماعت و از توبیخ هیئت امنا و انتقادات مردم حاضر آسوده هستند. آنها می‌توانند به سبک دل خواه خود عزاداری کنند و اشعار مورد علاقه خود را می‌خوانند.
در نهایت، می‌توان گفت که مداحی‌های مدرن، دارای ویژگی هایی است که در گونه سنتی آن دیده نمی‌شود. از جمله:
غلبه شور بر شعور؛ استفاده از قالب‌های شعری غیرکلاسیک و جدید؛ تأکید زیاد به فرم و صورت و محتوای ضعیف وغیر معنوی؛ وجود تنوع در سبک؛ استفاده از ملودی‌های غیرمذهبی و عاریه‌ای وموسیقی تقلیدی و عاریتی؛ بهره مندی از ادبیات خاص؛ جوان پسند بودن؛ تجاری بودن و تولید انبوه و بهره مندی از نظام گسترده توزیع؛ وجود تکنولوژی‌های جدید و حرفه‌ای صوتی و نورپردازی و فضاسازی مجازی؛ حضور مداحان بسیار جوان با نحوه پوشش خاص؛ ظهور نمادهای جدید و جایگزین؛ تکیه بر درونمایه احساسی و عاطفی؛ به وجود آمدن فرهنگ متناسب با مداحی‌های جدید؛ ستاره شدن مداحان و مورد تقلید جوانان واقع شدن؛ مدیریت صحنه خاص مداح.
باید اذعان داشت که این تغییرات به مرور به وقوع پیوسته است. از مهمترین علل رخداد این موضوع، می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
گسترش سریع رسانه‌ها و تکنولوژی‌های جدید، نگاه به مداحی به عنوان شغل، گسترش نگرش‌های خاص در عرصه دین و واقعه عاشورا، کنترل ضعیف برهیات ها، مسائل سیاسی، توزیع گسترده محصولات مداحان و رقابت در این عرصه، روی کارآمدن مدیران و بانیان جدید هیات‌ها و…
وقوع این تنوع سبک‌ها و شیوه‌های متفاوت مداحی ها، امکان حضور افراد و گروه‌های اجتماعی متعدد با علائق متفاوت را فراهم ساخته است. این نوع حضور، نقش افراد را در مقابل ساختارها قابل اهمیت ساخته و در نهایت، موجب شکل گیری مقاومت هایی شده است که جامعه نیز به تدریج به تغییرات ناشی از آن تن می‌دهد. در واقع، وقوع این تغییرات در نظام مداحی، که بخشی از تغییرات دینداری است، امری واقعی و قابل حصول می‌باشد و خود منشأ تحولات عمده در حوزه دینی شده است که ضرورت چاره اندیشی در این زمینه بیش از پیش احساس می‌شود.
بخشی از مقاله: تحلیل محتوای مداحی‌های مذهبی مردم پسند، (معرفت فرهنگی ـ اجتماعی، ش 8)
بی‌تردید امروزه یکی از مهمترین و مؤثرترین آیین‌های مذهبی شیعه، به ویژه در ایران، برپایی مجالس عزاداری اهل بیت(ع) می‌باشد، که یکی از پرطرفدارترین و تاثیرگذارترین اجزای آن، عنصر مداحی می‌باشد؛ مخاطبان برای شرکت در مجالس و هیئت‌ها، در ابتدا اطلاعاتی در مورد مداح مجلس به دست آورده و سپس در یک هئیت خاص شرکت می‌کنند. امروزه با ظهور نسل جدیدی از مداحان با سبک‌های جدید مواجه هستیم که به سرعت و به صورت گسترده مخاطبان زیادی را به خود جذب می‌کنندبررسی معضلات مداحی در کشور
