محمد سعید عبداللهی دانشجوی دکتری فلسفه اخلاق و طلبه سطح چهار حوزه علمیه، در یادداشتی نگاهی انداخته به شخصیت و اندیشهٔ «وصفی حجاب»، تنها دانشجویی که ویتگنشتاین راهنماییِ رساله‌اش را به عهده گرفت.

محمد سعید عبداللهی(طلبه سطح چهار حوزه و دانشجوی دکتری فلسفه اخلاق): یکی از این گزاره‌ها که شاید بیشترین همدلی را میان مردمان از هر دین، رنگ و نژاد و فیلسوفان برانگیزد این گزاره است:
ـ «کشتن کودکان نادرست است.»
حال موقعیتی را فرض کنید که من در یک خیابان به شما که عابر هستید، کودکی مشخص را نشان می‌دهم و می‌گویم: «کشتن این کودک نادرست است.» سخن بر سر این است که چه چیزی این فرض را این اندازه عجیب و غریب جلوه می‌دهد؟

عظیم محمودآبادی: چگونه می‌توان ابعاد بی‌سابقه‌ی استقامت فلسطینیان در غزه را درک کرد؟ در مواجهه با ویرانیِ هشتاد درصدی شهرها، شهادت ده‌ها هزار نفر و محاصره‌ای تمام‌عیار، چه نیرویی یک ملت را برمی‌انگیزد که نه تنها تسلیم نشود، بلکه هر روز بر عزمش برای دفاع از حقِ خویش بیفزاید؟ در حالی که تحلیل‌های متعارف، این پایداری را تنها برآمده از “ایدئولوژی” می‌دانند، این نوشتار با عبور از چنین خوانشِ تقلیل‌گرایانه، ریشه‌های این استقامت را در ساحت “ایمان” جست‌وجو می‌کند. بر اساس چارچوب نظری «ایمان‌گرایی ویتگنشتاین»، ایمان نه یک گزاره‌ی عقلی، بلکه یک «شیوه‌ی زیست» و یک «بازی زبانی» است که به رنج‌ها معنا می‌بخشد و حتی طاقت‌فرساترین مصائب را در مسیر «خیر برتر» بازتفسیر می‌کند. این مقاله نشان می‌دهد که چه چیزی مقاومت فلسطین را از نمونه‌های تاریخیِ ایدئولوژیکِ شکست‌خورده—مانند نازیسم، فاشیسم و بعثیسم—متمایز ساخته و چگونه نور فلسفه ویتگنشتاین می‌تواند پرتوی تازه بر فهم این پدیده‌ی شگفت‌انگیز معاصر بیفکند.

پورپامی ردفر: راسکولنیکوفِ امروز، موشک‌هایش را با «حق دفاع» توجیه می‌کند. داستایفسکی در «جنایت و مکافات» هشدار داد: وقتی خدا نباشد، قانون جنایت را مقدس می‌کند. اکنون غزه صحنهٔ نمایش همین تراژدی است؛ جایی که کشتار جمعی نه تنها محکوم نمی‌شود، بلکه با استناد به قوانین بین‌المللی، «مشروع» خوانده می‌شود. آیا این همان «مکافاتِ» مورد انتظار داستایفسکی است؟ یا پایانِ اخلاق در عصر سیاست‌زدگی؟

سایمون تیزدال (تحلیلگر امور بین‌المللی گاردین): کشتار و قتل عام بی‌گناهان توجیه‌ناپذیر است. پس چرا این جنایات ادامه می‌یابند؟ پاسخ در «نسبی‌گرایی اخلاقی» نهفته است.

ابراهیم احمدیان: در روز جهانی الاغ، نه از خرانِ بارکشِ افسانه‌ها می‌نویسیم، نه از نمادهای مذهبیِ محصور در کتاب‌های مقدس. امروز، صدای خَرِ سوخته‌ای را می‌شنویم که در زیر آوار غزه، فریاد بی‌زبانیِ همه‌ی مخلوقاتی است که در سکوتِ تاریخ، قربانیِ ظلمِ انسان شدند. از آموزه‌های تورات تا فرمان پیامبر اسلام، احترام به حیوانات، نه توصیه، که فرمان خداییِ عدالت‌پرور بوده است. اما در غزه، جایی که الاغ و کودک، هر دو زیر آتشِ جنگ له می‌شوند، کدام گوشِ شنوا هست که ناله‌ی بی‌زبانی را بشنود که می‌پرسد: «آیا سوزاندنِ بی‌گناهی که نمی‌دود، فریاد نمی‌زند، و جز خدمت نمی‌شناسد، در ترازوی آسمان، جرمی کوچک است؟» اینجا، مرز میان انسان و حیوان محو شده؛ جنایتی که حتی اسبِ نان‌آور کودکان را به شعله می‌کشد، یادآور می‌شود: سکوت در برابر ظلم، خیانتی است که دامنِ همه‌ی بشریت را می‌آلاید.

یاسر میردامادی: ادعای من در این نوشته آن است که نسل‌کشی اسرائیل در غزه، علاوه بر آن‌که مصداق بسا انواع بی عدالتی غیر معرفتی‌ای است که به برخی از آن‌ها گذرا اشاره شد، از مصادیق نوع خاص دیگری از بی‌عدالتی است که بسیار کمتر به آن پرداخته شده است: «بی‌عدالتی معرفتی».[4] در یک کلام، ادعای من در این نوشته آن است که انکار نسل‌کشی اسرائیل در غزه مصداق بی عدالتی معرفتی است.

یاسر میردامادی در یادداشت «فلسطینی‌ها هم (احتمالاً) انسان‌اند!» به بررسی نسل‌کشی اسرائیل در غزه و ابعاد مختلف بی‌عدالتی ساختاری می‌پردازد. او این بی‌عدالتی را در چهار حوزه حقوقی، سیاسی، اخلاقی و قضایی تحلیل می‌کند و به‌ویژه بر مفهوم «بی‌عدالتی معرفتی» تأکید می‌کند که در آن صدای قربانیان نادیده گرفته می‌شود و واقعیت تحریف می‌گردد. میردامادی با نقد دیدگاه‌هایی مانند «واقع‌گرایی تهاجمی»، استدلال می‌کند که اعتراض به نسل‌کشی نه تنها یک تکلیف اخلاقی، بلکه ضرورتی برای درک پیچیدگی‌های جهان معاصر است. او از رسانه‌ها، دانشگاه‌ها و عموم مردم می‌خواهد تا با افشای حقیقت و شکستن حلقه سکوت، در برابر این فاجعه انسانی مسئولیت‌پذیر باشند. به گفته او، سکوت در برابر جنایت، خود نوعی جنایت است.

محسن الویری: مبارزه با غده چرکین سرطانی اسرائیل هیچگاه یک مسأله عربی و یک مسأله محدود منطقه‌ای نبوده و از همان آغاز یک مسأله و چالش تمدنی به شمار می‌رفته است، ولی اکنون بیش از هر زمان دیگر مبارزات ملت مظلوم دربند فلسطین در یک سطح تمدنی ظاهر شده است.