طالبان نمی‌تواند تغییر کند؛ در گفت‌وگو با استاد حوزه و دانشگاه افغانستان
محمدعلی خرمی: این روزها بسیاری از مردم افغانستان و کشورهای همسایه، با روی کار آمدن آنچه از آن به امارت اسلامی طالبان یاد می‌شود، نگران سرنوشت همزیستی شیعیان و اهل سنت و اقوام مختلف هستند که در این کشور زندگی می‌کنند.
همزمان با تصرف کابل توسط طالبان، با قربانعلی فصیحی غزنوی، روحانی شیعی افغانستان درباره آینده دینداری در این کشور به گفت‌وگو نشستیم. این استاد حوزه و دانشگاه معتقد است سخت‌گیری‌های طالبان می‌تواند سبب دین‌گریزی در نسل جوان این کشور شود.
طالبان بیست سال قبل در افغانستان حکومت کرده است. حکومت این گروه چه تاثیری بر دینداری جامعه افغان داشت؟
افغانستان یک کشور به شدت مذهبی است. اهل سنت و شیعیان این کشور به اصول و عقائد دینی خود پایبند هستند. طالبان بیست سال قبل حاکم به افغانستان شد و عملکرد خوبی نداشت. سخت‌گیری‌هایی را اجرا کرد که در آموزهای دینی وجود نداشت. به همین دلیل مورد توجه مردم افغانستان قرار نگرفتند. جوانان افغان نسبت به حاکمیت طالبان سرخورده‌اند و آن تصویر همچنان وجود دارد. الان هم نمی‌شود پیش‌بینی کرد که آیا حکومت طالبان مورد استقبال مردم قرار می‌گیرد یا خیر. مگر اینکه طالبان رویه خود را تغییر دهند. این موضوع نیز بعید به نظر می رسد.
چرا بعید است؟
چون تفکر دینی و مذهبی طالبان به آنان اجازه نمی دهد از تفکرشان دست بردارند و خلاف تفکر خود عمل کنند. یک دوگانگی بین عملکرد و تفکر آنان به وجود می‌آید. این تضاد خیلی دوام ندارد.
شواهدی را در رفتار طالبان دیده‌اید که نشان دهند نمی‌توانند دست از اندیشه‌های خود بردارند؟
آنان در ولایاتی که تصرف کرده‌اند، تلاش می‌کنند مردم را راضی نگه دارند و خشونت آنان نسبت به گذشته کمتر شده است. اما بخش زیادی از جامعه افغانستان را زنان تشکیل می دهند و طالبان درباره شرایط حضور زنان در جامعه، به دنبال احیای تفکر بیست سال قبل خود هستند.
زنانی که جامعه باز پیش از طالبان را تجربه کرده‌اند به سیاست‌های طالبان چه واکنشی خواهند داشت؟
امروزه یک نگرانی شدید در جامعه زنان افغانستان حاکم است. زنان جامعه مدنی و دختران درس‌خوانده افغانستان نمی‌توانند بر اساس سیاست‌های طالبان فعالیت کنند و همین باعث شده که آنان یکی از نگران‌ترین اقشار در جامعه امروز افغانستان باشند.
رفتارهای طالبان چقدر می‌تواند سبب دین‌گریزی شود؟
اسلام دین سهل و آسانی است و سختگیری در آن نیست. تفکر طالبان بیست سال قبل مردم را از دین گریزان کرد. دین باید در عمق جان انسان جا بگیرد و انسان به مسائل دینی باید با اعتقاد پایبند باشد. دینی که با زور سرنیزه اجرا شود، سبب دین‌گریزی می‌شود. طالبان اگر می‌خواهد حاکمیت خود را تثبیت کند باید نسبت به این موضوعات توجه ویژه داشته باشند. آنها ممکن است چند صباحی بتوانند با زور در افغانستان حاکم شوند اما چون با تفکر مردم سازگاری ندارند و عملکردشان خشونت‌آمیز است، سبب بی‌دینی مردم خواهند شد.
تجربه سابق حکومت طالبان چگونه بود؟
تجربه ناکامی بود. اگر رفتار آنان شایسته بود قهرا باید حاکمیت آنها ادامه پیدا می کرد. همین که حاکمیت آنها ادامه پیدا نکرد، نشان می‌دهد که پشتوانه مردمی نداشتند و مردم مسلمان و اهل سنت با آنها هم صدا نبودند. از سوی دیگر انحصار قدرت توسط یک مجموعه، با هر اندیشه‌ای که باشد در افغانستان جایگاهی ندارد. چون افغانستان جامعه چند قومی است، اگر حقوق این اقوام توسط حکومت تامین نشود، آن حکومت به مشروعیت و مقبولیت نمی‌رسد.
آینده دینداری در افغانستان با حاکمیت طالبان را چگونه پیش‌بینی می‌کنید؟
در افغانستان در بیست سال گذشته تهاجم فرهنگی شدیدی شکل گرفته بود. اما تشیع و اهل سنت این کشور تحت تاثیر این فضا قرار نگرفتند. قطعا هر تفکر دیگری به خیر از تفکر حنفی و جعفری در این کشور جایگاه ندارد. ما در این حوزه نگران نیستیم. نگرانی ما در بحث عدالت اجتماعی است که اگر طالبان همان رویه قبل را ادامه دهد ممکن است به افزایش خشونت‌ها و جنگ منجر شود. هرحاکمیتی که در افغانستان شکل می‌گیرد باید منافع همه اقوام و منافع را تامین کند.
سران طالبان در گذشته افراد دیگری بودند و امروز سردارها این گروه افراد دیگری هستند. ممکن است افراد جدید بتوانند روش خود را تغییر دهند و تلاششان حاکمیت بر افغانستان باشد. در این صورت و با تغییر روش ممکن است بتوانند مسیر خود را ادامه دهند.
