ترجمه پیروز سیار از کتاب مقدس و امتیازات آن

ترجمه «کتاب مقدس»، تاریخی طولانی و شگفت دارد. این کتاب حتی در مغرب زمین نیز برای ترجمه به زبان‌های اروپایی – به ویژه آلمانی – با مخاطراتی همراه بوده است و برای قرن‌ها عموم مردمان از دسترسی مستقیم و فهم بی‌واسطه آیات آن محروم بودند. نخستین بار مارتین لوتر بود که دلیری کرد و دست به ترجمه متن مقدس از زبان لاتینی به آلمانی برد. کاری که برایش پیامدهای مخاطره انگیزی هم داشت و تا مرز از دست دادن جانش می‌توانست برایش گران تمام شود. در ایران ما نیز ترجمه این متن مهم تاریخ پر فراز و فرود خود را داشته است که در جای دیگر باید به آن به طور مستقل پرداخت.

همین قدر اشاره کنم که مسیحیان ایران، کتاب مقدس را نخست به زبان سُریانی می‌خواندند. دقیقاً مشخص نیست که این کتب در چه زمانی به فارسی میانه (یا پهلوی) ترجمه شد. ظاهراً این کار باید در حدود سده‌های چهارم تا ششم میلادی انجام گرفته باشد. ترجمه‌های دیگری از این متن در سده‌های بعدی ارائه می‌شود تا اینکه در قرن نهم میلادی کتابی با عنوان «شکند گُمانیگ ویچار» به زبان پهلوی تألیف شد که در آن آیاتی از عهد عتیق و عهد جدید نقل شده است. مؤلف این اثر، مرتان فرخ اورمزدداتان، کتاب خود را برای اثبات مبانی زرتشت و رد سایر ادیان (از قبیل مانویت، یهودیت و مسیحیت) نگاشته است. در سده‌های سیزدهم، چهاردهم، شانزدهم، هفدهم، هجدهم و نوزدهم میلادی هم ترجمه‌هایی از این اثر به فارسی منتشر شد.

در قرن بیستم (1976) ترجمه تازه‌ای از عهد جدید با عنوان «مژده برای عصر جدید» به اهتمام انتشارات انجمن کتاب مقدس منتشر شد. مترجمان این اثر شمس اسحاق (پزشک اهل کرمانشاه) و ادوین ه. ییگر (مبلغ مسیحیت اهل آمریکا) بودند که عهد جدید را بر اساس برگردان انگلیسی و متن یونانی این کتاب ترجمه کردند. در سال‌های بعد هم ترجمه‌های دیگری روانه بازار گاه رسمی و گاه غیر رسمی کتاب شد که شاید مهم‌ترین آن «ترجمه هزاره نو» بود که در سال 2014 منتشر شد.

اما ترجمه پیروز سیار از کتاب مقدس، از لونی دیگر است که شاید با هیچ یک از نمونه‌های پیشینش قابل مقایسه نباشد. مجموعه‌ای که علاوه بر عهد جدید (تک جلدی – نشر نی)، عهد عتیق را در چهار مجلد تدارک دیده بود و بالاخره آخرین جلد از این مجموعه به سیاق مجلدات اول تا سوم آن توسط انتشارات هرمس – و با همکاری نشر نی – منتشر شد.

پژوهشگران و علاقه‌مندان به مطالعات ادیان می‌دانند که این مجموعه از ویژگی‌های بسیار استثنایی و منحصر به‌فردی برخوردار است.

از همه مهمتر اینکه نسخه‌ای که مورد ترجمه قرار گرفته است، از آخرین و معتبرترین ویرایشی است که در جهان مسیحیت کاتولیک مورد توجه قرار دارد و نسبت به نسخه‌های پیشین از اعتبار به مراتب بالاتری برخوردار است.

منبع اصلی ترجمه پیروز سیار، «کتاب مقدس اورشلیم» – ویرایش آخر؛ سال 1998- بوده است که از معتبرترین ترجمه‌های کتاب مقدس در جهان محسوب می‌شود. برگردان کتاب مقدس اورشلیم بر اساس متنهای اصلی و با یاری گرفتن از ترجمه‌های کهن به زبان‌های مختلف انجام پذیرفته است. افزون بر این، پانوشت‌های تفسیری آن، اطلاعاتی بی‌بدیل و ارزنده‌ای را در اختیار خوانندگان قرار داده است. همچنین ارجاعات حاشیه صفحات آن، خواننده را به بخش‌های دیگری از کتاب مقدس حواله می‌دهد که مطلب سطر مورد نظر در آنها تکرار شده است.

به اینها اضافه کنید مترجم این اثر، در عین وفاداری به ویرایش آخر از نسخه «کتاب مقدس اورشلیم»، توجه به «ترجمه جامع کتاب مقدس» را فرو نگذاشته است چراکه این ترجمه، در واقع روایتی بین کلیسایی و ثمره کار محققان مذاهب کاتولیک، پروتستان و ارتدوکس است.

درواقع می‌توان گفته عموم فارسی زبانان، اکنون مجلداتی از مجموعه کتاب مقدس (عهد عتیق و عهد جدید) را در دسترس خود دارند که از حیث نسخه‌شناسی – و همچنین ترجمه آن – کاملاً بی‌سابقه و بی نظیر است. مجموعه‌ای که بیش از یک دهه از عمر یکی از بهترین، مجرب‌ترین، دقیق‌ترین، و حساس‌ترین مترجمان را به خود اختصاص داد و در نهایت اثری را تولید کرد که از هر حیث شایسته ستایش است.

نخستین جلد این مجموعه، عهد جدید بود که در اواخر دهه هشتاد در یک مجلد توسط نشر نی منتشر شد. جلد بعدی آن، نخستین مجلد از مجموعه چهار جلدی عهد عتیق بود که توسط انتشارات «هرمس» منتشر شد. پس از آن هم این انتشارات با همکاری نشر نی به چاپ مجلدات دوم و سوم آن همت گمارد. در واپسین روزهای نخستین سال قرن جدید شمسی (اسفند 1401) در نهایت چهارمین و آخرین جلد از این مجموعه بسیار گرانسنگ چون مجلدات قبل توسط انتشارات هرمس با همکاری نشر نی منتشر شد.

مجموعه‌ای که حتی به لحاظ شکل و ظاهر هم به خوبی بیانگر ارزش این اثر مهم است. بر اساس اطلاع نگارنده این سطور، هریک از جزئیات ظاهری این اثر – اعم از کاغذ، جلد، قاب، رنگ آنها و … – با وسواسی بی‌نظیر و طاقت فرسا توسط ناشر محترم و حتی مترجم آن(پیروز سیار) انتخاب شده است. اما نهایتاً کار این مجموعه آن‌طور که شایسته چنین اثر تحقیقی و نفیسی باشد از آب درآمد و برای نخستین بار فارسی زبانان را از امکان مواجهه‌ای مطمئن با متن کتاب مقدس برخوردار کرد.

چهارمین جلد از مجموعه مجلدات عهد عتیق با عنوان «کتاب‌های پیامبران» – بر اساس کتاب مقدس اورشلیم – با ترجمه پیروز سیار به همت انتشارت «هرمس» و با همکاری نشر نی در حدود یک‌هزار و صد صفحه منتشر و در دسترس دین پژوهان و علاقه‌مندان به مطالعات ادیان قرار گرفته است.