۸شهریور؛ درگذشت عارف کامل شیخ حسنعلی نخودکی

حسنعلی اصفهانی که به خاطر سال‌‌های طولانی سکونت در روستای نخودک مشهد، به حسنعلی نخودکی مشهور است سال ۱۲۴۱ خورشیدی در اصفهان متولد شد. او از نوجوانی به کسب دانش و تحصیل علوم مختلف مشغول شد. خواندن و نوشتن و همچنین زبان و ادبیات عرب را در اصفهان فرا گرفت و در همین شهر، نزد استادان بزرگ زمان، به تحصیل فقه و اصول و منطق و فلسفه پرداخت. محمد کاشانی، میرزا جهانگیرخان قشقایی و سیدسینا فرزند سیدجعفر کشفی از جمله این اساتید بودند.

نخودکی سپس برای تکمیل معارف به نجف شد و در این شهر از درس آیات عظام آخوند خراسانی، سیدمرتضی کشمیری، ملااسماعیل قره باغی و سیدمحمد فشارکی بهره برده و هم حجره‌ سیدحسن مدرس بود. وی در نجف مدت‎ها تحت آموزش عالم و زاهد مشهور، سیدمرتضی کشمیری، بود و آنچه از عرفان در نوجوانی و هنگام حضور در اصفهان از محمدصادق تخت‎پولادی و سیدجعفر حسینی قزوینی آموخته بود در نزد وی تکمیل کرد.

شیخ نخودکی سپس از ۱۲۷۲ تا ۱۲۷۵ خورشیدی در مشهد به ریاضت ‌های شرعی پرداخت و همزمان از درس استادانی همچون آیات سیدعلی حائری یزدی، محمدعلی خراسانی مشهور به حاجی فاضل و سیدحسین طباطبایی قمی استفاده کرد.

نخودکی سال ۱۲۸۰ به شیراز سفر کرد و در آنجا به فراگرفتن طب نزد میرزاجعفر طبیب پرداخت و سپس از طریق بوشهر و دریا، به حج رفت. وی چند بار دیگر نیز به نجف و اصفهان سفر کرد و سرانجام از سال۱۲۸۹ در مشهد مستقر شد.

حسنعلی نخودکی در مشهد بیشتر اوقات خویش را به عبادت، ریاضت، اعتکاف و زیارت قبور عرفا، مانند ابوعلی فارمدی، شیخ محمد کارَندِهی مشهور به پیر پالان‌دوز و شیخ محمد مؤمن می گذراند. وی با وجود تلاش بسیار در عبادت، فقه و اصول و ریاضیات و کتاب هایی چون شرح لمعه، معالم‌ الدین و خلاصه الحساب را تدریس می‌کرد و پاره‌ای از اوقات را نیز صرف پاسخگویی به سؤالات طالبان سیر و سلوک و دادن دعا و دوا به گرفتاران و بیمارانی می‌ کرد که از شهرهای دور و نزدیک به او مراجعه می‌کردند.

دستورهای سلوکی حسنعلی نخودکی به شاگردانش بر چهار اصل اهتمام فراوان به رعایت شرع، حلال بودن غذا، به‎جاآوردن نمازهای واجب در اول وقت و سعی در تحصیل حضور قلب استوار بود.

نخودکی به بیداری در سحرها، مراقبه در طول روز و محاسبه نفس در شب توصیه بسیار می‌کرد. سید محمدحسین خراسانی، محمود حلبی، علی مقدادی اصفهانی، سیدعلی رضوی، محمد احمدآبادی مشهور به طبیب‌زاده، عبدالنبی خراسانی و ابوالحسن حافظیان از معروفترین شاگردان او هستند. سید شهاب¬الدین مرعشی نجفی و غلامرضا عرفانیان یزدی نیز ازشاگردان وی در حدیث بودند که از او اجازه نقل حدیث گرفتند.

آثار شیخ نخودکی را فرزند وی علی مقدادی اصفهانی، در کتابی به نام نشان از بی نشان‌ها، در دو مجلد، به چاپ رساند که تعلیقه‌ای بر کتاب تذکره المتقین اثر شیخ محمد بهاری همدانی، نامه‌هایی به برخی از مریدان، تقریر برخی از مجالس وی و رساله‌هایی با موضوع‌های بیشتر عرفانی و اخلاقی همچون توحید، ولایت و محبت اهل بیت(ع)، عشق و محبت، زهد و پارسایی، حقوق مسلمانان بر یکدیگر، دعا و شرایط استجابت آن و اخلاص را شامل می شود.

نخودکی همچنین کتاب‌های ارشاد البیان و اسرارنامۀ عطار نیشابوری را تصحیح و در تهران به چاپ رساند. او همچنین کتاب ترجمه الصلاه اثر ملا محسن فیض کاشانی، را به همراه تأویلاتی از خویش دربارۀ نماز، منتشر کرد.

کرامات بسیاری به شیخ حسنعلی نخودکی نسبت داده شده و برخی وی را قطب یا شیخ سلسله چشتیه معرفی و لقب طریقتی وی را‌ بنده‌علی دانسته‌اند، اما وی کسی را به این سلسله دعوت نکرد. او همچنین به درویشان خاکسار نیز علاقه‌مند بود و بیشتر شب‌های جمعه به تکیۀ گنبد سبز مشهد می‌رفت و با آنان معاشرت می‌کرد. البته از آیت الله العظمی محمدتقی بهجت نقل شده که شیخ حسنعلی نخودکی از آیت الله العظمی حاج آقا سید حسین بروجردی تقلید می کرده است.

شیخ حسنعی نخودکی سرانجام در ۸شهریور ۱۳۲۱ شمسی در مشهد درگذشت و بر اساس وصیتش در همان حجره ای از صحن انقلاب که در زمان حیات خود در آن عبادت می کرد زیر پای زائران رضوی دفن شد.