جعفر بن محمد صادق؛ معیشت نه در گرو شریعت

در گرمای تموز در کوچه‌های مدینه، امام صادق (ع) را دیدند که به کسب معاش مشغول است و عرق می‌ریزد. «عبدالاعلی‌بن اعین» از دوستداران حضرتش چون بر ایشان رسید، امام (ع) را خطاب قرار داد که: فدایت شوم! با این مقام و منزلت و مرتبت که نزد خداوند دارید و خویشاوندی که با نبیّ مکرّم (ص) برای شماست، باز هم برای دنیای خویش عرق می‌ریزید و در چنین گرمای بی مهابایی خود را به مشقّت می‌اندازید؟ امام (ع) در پاسخ برآمد که‌ای عبدالاعلی! جهت یافتنِ روزی و درآمدِ حلال بیرون آمده‌ام تا از افرادی همانند تو بی نیاز شوم.^[1]

حضرتش به عرق جبین و کدّ یمین معیشت می‌گذرانَد. اگر بر کرسی زعامت شیعیان تکیه دارد و اگر مرکز توجه دینداران است، اما به هیچ روی از تدبیر امر معاش فروگذار نمی‌کند. رسالتِ دینی را به نیکی به انجام می‌رسانَد و آن را پشتوانه‌ای برای گذران زندگی و کسب منفعت دنیوی قرار نمی‌دهد.

و چه بیمناک آنکه رسالت دینی‌اش به معاش مردمان وابسته شود. گاه چنان سخن گوید که دینداران خوش دارند. گاه از حکم الهی فروگذارَد، نکند که بر معیشتش خدشه‌ای افتد.

امروزه برخی اقدامی دینی به انجام می‌رسانند و در ازایش مطالبهٔ درهم و دینار می‌کنند. بر منبر نبوی و جعفری تکیه می‌زنند اما پیش از آن، صله‌ای هم در نظر می‌آورند. به اقامهٔ جماعتی می‌پردازند و چشم به دست بذل و عطاهای مردمی هم می‌نشینند. و تلخ‌تر از آن زمانی است که یک قرائت از دینداری غالب شود و مورد حمایتِ قدرت قرار گیرد و اهل منبر را به ترویجِ آن بسیج کند. چون سخن از آن فهمِ مرسوم گویند، مَواجبِ سلطانی گیرند و چون از فهمِ رقیب سخن برود، به تیغِ نارواداری مواجه شوند. و شرمناک آن کس که در این میدان، وظیفهٔ دینی را وانهاده و به دامان گرایشِ غالب درغلتد تا مورد اقبال قرار گیرد. چون انتقادی را باید که به انجام رسانَد از آن پای پس کشیده و زبان در کام کشَد.

و این از آفاتِ رسالتِ دینی است. حَسنه آن است که واعظان نیز در امرار معاشِ خود دل به دست رعیّت ندهند و معیشت خود بر شریعت بنا نکنند؛ که این به طریقتِ مسلمانی نزدیکتر است.

از کتاب «در طریقت مسلمانی»؛ سید هادی طباطبایی، انتشارات کویر

[1] کلینی، کافی، ج 5، ص 74