نگاهی به کتاب تشیع در آمریکا

کتاب «تشیع در امریکا» نخستین اثری است که تصویری کلان از جامعه شیعیان امریکا، تاریخ ایشان و ساختارهای قومیتی و هویتی این گروه ارایه می‌کند. هم‌اکنون بیش از دو میلیون شیعه در ایالات متحده زندگی می‌کنند. بر پایه اسناد، ریشه‌های تاریخی استقرار این گروه شیعیان، به حدود صد سال پیش بازمی‌گردد و در عمده شهرهای بزرگ امریکا همچون نیویورک، لس‌آنجلس، شیکاگو، واشنگتن و دیر بورن شیعیانی سکوت دارند و به‌رغم تفاوت‌های عبادی و مناسکی، شیعیان و اهل سنت ایالات متحده، در مقاطعی از تاریخ، همراه یکدیگر وارد خاک امریکا شده و در مکان‌هایی یکسان، به عبادت پرداخته‌اند.
جذابیت اثر فعلی، آگاهی از رفتارهای قومی و چالش‌های درون دینی‌ای است که اقوام مختلف شیعه، به‌ویژه نسل دوم آنان را، به دلیل پایبندی فراوان به آیین و رسوم سرزمین‌های اجدادی خود، در رقابت با سایر هم‌کیشان خود قرار می‌دهد. آقای «لیاقت ناتانی تکیم» رییس شارجه در اسلام جهانی در دانشگاه مک‌مستر در همیلتون انتاریوی کاناداست. وی اهل زنگبار، تانزانیاست و در بیش از هشتاد کنفرانس دانشگاهی به ارایه سخنرانی پرداخته و 100 نوشته علمی را پیرامون موضوعات متنوع به رشته تحریر درآورده است. او نویسنده بسیاری از آثار از جمله «وراث پیامبر: کاریزما و مرجعیت دینی در اسلام شیعه»، «مقدمه‌ای بر اسلام»، «راهنمای زیارت»، «راهنمای زوار» و «پرسش‌هایی از فقه» است. نویسنده از علاقه خود برای چنین تحقیقی چنین یاد کرده است: «علاقه من به تشیع در امریکا زمانی ایجاد شد که به مطالعه ادبیات فزاینده پژوهشی در مورد حضور مسلمانان امریکا، به زودی متوجه شدم که تجربه مسلمان شیعه ناگفته مانده است و مصمم شدم تا خلأ مذکور را پرکنم. شروع کردم به جمع‌آوری داده‌ها و انجام یک نظرسنجی. همچنین با تعدادی از گروه‌ها و اعضای جامعه شیعیان صحبت کردم.» این کتاب نخستین اثری است که تصویری کلان از تاریخ، ساختارهای قومیتی و هویتی جامعه شیعیان امریکا ارایه می‌کند. نویسنده تحلیل و بررسی کرده که به‌رغم تفاوت‌های عبادی و مناسکی، شیعیان و سنیان امریکا، در مقاطعی از تاریخ، همراه یکدیگر وارد خاک امریکا شده و کنار یکدیگر و در مکان‌هایی یکسان، به عبادت پرداخته‌اند.
کتاب پنج فصل دارد. پس از مقدمه نسبتا جامع، در فصل نخست مولف به خاستگاه‌ها و تاریخ آغازین جامعه شیعیان امریکا پرداخته است. فصل دوم به بررسی قومیت و هویت در درون اجتماع شیعیان امریکا اختصاص دارد. فصل سوم کتاب به مناسبات میان شیعیان و سنیان در امریکا، به شرایط سیاسی حاکم بر خاورمیانه و آسیای جنوبی اشاره دارد. این فصل به این می‌پردازد که چگونه نزاع‌های سیاسی و ایدئولوژیک در خارج از کشور بر حوزه‌های گوناگون زندگی امریکایی مسلمانان تاثیر گذاشته است. فصل چهارم درباره موضوع رهبری شیعیان در امریکا است. فصل پنجم شرحی از فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی شیعیان در امریکاست. سپس ضمایم کتاب، یادداشت‌های مولف، منابع و نمایه است. نوشتن پیرامون حوزه‌ای که بسیار کم مورد کاوش قرار گرفته و پژوهش‌های اندکی پیرامون آن موجود است، کار دشواری است. درست است که حجم نوشتاری نسبتا قابل توجهی درباره زوایای فقهی، کلامی و تاریخی امامیه در پژوهش‌های معاصر به چشم می‌خورد، ولی واقعیت آن است که نه تنها در تحقیقات غیرفارسی، بلکه در خود ایران و سایر کشورهای دارای اکثریتی شیعه نیز، کمتر کار دست اولی را می‌توان یافت که به جنبه‌های اجتماعی شیعه پرداخته باشد. به ندرت هستند آثاری که به رسوم و مناسک دینی و آیینی امامیه، در چارچوبی دانشگاهی عنایت داشته‌اند، ولی از آن میان نیز، عنایت بسیار اندکی به «فرهنگ عامه شیعیان» و اهمیت آن شده است. به‌رغم وجود منابع قوم‌انگارانه بسیاری پیرامون مسلمانان در زبان انگلیسی، بخش کلان این مطالعات را توجه به جوامع غیرشیعی تشکیل داده است. به جرات می‌توان ادعا کرد که در مواردی هم که مطالعات پیرامون شیعیان بوده اکثر مطالب به نگارش درآمده پیرامون اسماعیلیه، زیدیه، طرق مختلف صوفیه و کمتر درباره اثنی‌عشریه بوده است. اگر فرض کنیم درصد اندکی نیز به اثنی‌عشریه اختصاص پیدا کرده است، خواهیم دید که در میان عمده مطالعات از منظر سیاسی و به قلم افرادی به نگارش درآمده که از ابتداییات شیعه اثنی‌عشری کم‌خبر بوده‌اند. در میان اندک مطالبی هم که پیرامون اثنی‌عشری به قلم محققان به نگارش درآمده است، شاید عده انگشت‌شماری از آثار را بتوان در دهه‌های اخیر یافت که با تکیه بر کار دست‌اول میدانی و پیرامون عامه مردم و با رویکردی اجتماعی و انسان‌شناختی صورت گرفته است. آشنایی نویسنده با گروه‌های مختلف شیعه، بر پایه مشاهدات میدانی و مشارکت در اجتماعات فراوان جامعه شیعیان امریکا بوده است و همین سبب شده مطالبی دست‌اول در اختیار خوانندگان قرار دهد. کتاب حاضر قطعا از پیشگامان حوزه شیعه پژوهی، با رویکردی اجتماعی است و ترجمه آن، نه تنها می‌تواند مخاطب داخلی را نسبت به موقعیت اقلیتی از شیعیان، در نقطه‌ای تاثیرگذار از جهان آگاه کند، بلکه می‌تواند راه را برای پژوهش‌های هرچه بیشتر و دقیق‌تر آتی نیز بگشاید.

منبع: روزنامه اعتماد