درآمدی بر ورود «سلامت معنوی» به نظام آموزش پزشکی
محمد باعزم
از آنجا که معنویت برای اولین بار در سال 1994 میلادی در اسناد درسی استرالیا پدیدار شد، یکی از مهم‌ترین مسائل مطرح شده، تعیین چگونگی ارتباط مربیان با بهزیستی[1] دانش‌پذیران بود. قریب به دو دهه است که متخصصان و پژوهشگران علوم انسانی و پزشکی بر آن شده‌اند تا با میان‌رشتگی قرارا دادن این دو حوزه از علم، به درمان مشکلات و بیماری‌های معنوی بیماران اقدام نمایند و مفهومی نوین از دانش را با نام «سلامت معنوی[2]» پدید آورده‌اند که علی‌رغم اختلاف‌هایی که در تعریف این حوزه از دانش وجود دارد، در معتبرترین دانشگاه‌های دنیا پیگیری می‌شود و بیماران بسیاری از منافع آن بهره‌مند هستند.
فیلسوفان معنویت را دارای سه معنا می‌دانند.:
ـ معنویت به مثابه امر قدسی (معنویت دینی)؛
ـ معنویت به عنوان جایگزین دین (معنویت عرفی)؛
ـ معنویت به مثابه مقوله‌ای فرادینی‌ـ‌فراسکولار (معنویت فرادینی‌ـ‌فراسکولار)
معنای اول سابقه بلندی دارد و قدمت آن به درازای تاریخ ادیان می‌رسد اما معنای دوم نسبتاً جدید است و ظهور آن تقریباً به نیمه دوم قرن نوزدهم میلادی باز می‌گردد. شاید بتوان معنویت به معنای دوم را در واقع نوعی دیانتِ جدید دانست که بر حسب ادعای موافقان آن، چنین معنویتی از «متافیزیک ادیان سنتی»، «متن مقدس»؛ «تاریخ مقدس» و «شخصیت‌های دینی که نقش الگوهای معنوی را بازی می‌کنند» خالی است. آنچه که غرب نیز به دنبال آن بود تا به وسیله آن بتواند به بهزیستی انسان کمک کند، محصول معنایی فراتر از معنای اول بود؛ اما آنجه در نهایت اتفاق افتاد این بود که کشمکش بر سر تعریف آن، رها و به کارکرد آن نگریسته شد.
در سال 2010 میلادی کتابی با عنوان «سلامت معنوی؛ طبیعت و جایگاه آن در برنامه‌های درسی[3]» از سوی جان فیشر[4] منتشر شد. این کتاب در اصل رساله دکتری او در سال 1998 بود که در دپارتمان علوم دانشگاه ملبورن دفاع شد. فیشر تلاش کرد تا با بررسی تحلیلی رابطه «علوم انسانی» و «پزشکی»، حلقه مفقوده تمرکز بر سلامت جسمی و غفلت از روح انسان را بازسازی کند. موضوعی که تا پیش از تخصصی‌شدن مطالعات پزشکی، سابقه‌ای به درازنای تاریخ بشریت داشت (Harold G. Koenig, 2012:7).
فیشر در در این کتاب، شرح مفصلی از علت نگارش و تبیین چهار مفهوم معنویت و خردگرایی معنوی[5]، یگانه‌انگاری[6]، دوگانه‌انگاری[7] و وحدت چند بعدی[8] گسترش یافته در ادبیات مفهومی تا آن دوره را فراهم آورده است. همچنین ادبیات کتاب چهار مجموعه از روابط مهم برای بهزیستی معنوی از جمله رابطه شخص با خود، دیگران، محیط و افراد متعالی[9] را نشان می‌دهد.
پیدایش ادبیات «سلامت معنوی» در استرلیا
فیشر بر اساس آمارهای ثبت شده از جستجوی مردم به این نتیجه رسید که مردم استرلیا، تلاش‌های معنوی[10] را راه حل درمان بیماری‌ها می‌دانند که سبب می‌شود خود و جامعه آن‌ها را بهبود ببخشد. در آن دوره این کشور دارای آمار بالایی از خودکشی در افراد 15 تا 24 سال را داشت که نشان می‌داد با گسترش وضعیت صنعتی حاکم بر زندگی افراد، این میزان در سال‌های بعد افزایش یابد. مشکلاتی از این دست و گزارش‌های دیگر باعث شد تا محققان به دنبال راه حلی برای بحران در پیش باشند و مقدمات انجام تحقیقات در حوزه مطالعات «سلامت معنوی» در این کشور آغاز شد.
بهزیستی معنوی[11] در برنامه آموزشی امریکا و استرلیا
محققان استرلیایی با الگوپذیری از نمونه‌های موجود در کشورهای مختلف که داعیه‌دار تحقیقات در موضوع سلامن معنوی بودند، تلاش کردند تا با نگرشی کل‌نگر و فراگیر به انسان، تحقیقات این حوزه را گسترش دهند. بِنسلی؛ یکی از محققان برجسته حوزه سلامت معنوی معتقد بود یک شیفت پارادایمی در آموزش پزشکی و بهبود سلامت انسان به وجود آمده است که بر بُعد معنوی سلامت تاکید دارد و این تغییر سبب تمرکز بر تلاش برای بهبود و آموزش پزشکی از نتایج منفی سلامت به افزایش کیفیت مثبت زندگی شد (Bensley, 1994:390). برخی از محققان سلامت معنوی را همانند چتری می‌دانند که بر عناصر سلامت اثرگذار است (Goodloe&Arreola, 1992:223).
به باور محققان اگرچه که در امریکا جدایی واضحی میان آموزه‌های کلیسا و خدمات اجتماعی وجود داشت (مرز مشخص دین و علم) اما مفهوم معنویت و سلامت معنوی توانست جایگاه وسیعی در رشته‌های مختلف آموزش پزشکی پیدا کند به نحوی که بسیاری از متخصصان علوم پزشکی به دنبال مطالعه درباره مفهوم سلامت معنوی و تأثیر آن بر سلامت انسان رفتند (Osman&Russell, 1979: Chapman, 1986: Jose, 1987,…). با وجود اینکه هنوز تعریف مشخص و دقیقی از سلامت معنوی وجود ندارد اما دانش‌پذیران سلامت در امریکا معتقد بودند این مفهوم به صورت مؤثر قابل آموزش است. موازی با پیشرفت سلامت معنوی در امریکا، محققان استرلیایی نیز از سلامت معنوی به عنوان فاکتور مغفول در تقویت سلامت جامعه خود یاد کردند و در میانه دهه 1980 میلادی، تمرکز بر این مفهوم را در نظام آموزش پزشکی خود وارد کردند (Chapman, 1986:38). آنان با نگارش مقالات مختلفی اثبات کردند که توجه توامان به جسم و روح انسان می‌تواند زمینه‌ساز سلامت واقعی انسان باشد و از 1992 به بعد، مفهوم سلامت را اینگونه معرفی کردند: یک سبک زندگی سالم شامل تعادل میان ابعاد مختلف سلامت یعنی جسم، روح، جامعه و معنویت است (Howat & Jones, 1992:53).
سلامت معنوی در برنامه آموزش پزشکی انگلستان:
سلامت معنوی در برنامه آموزش پزشکی انگلستان در سال 1992 میلادی تحت عنوان «معنویت، اخلاق، جامعه و فرهنگ» پدیدار شد. وضعیت آموزش آن نیز به این صورت بود که هم شخص‌محور پیش می‌رفت و بر اساس تجربه‌ها و مطالعات افراد شکل می‌گرفت و هم برآمده از محتوای طراحی در برنامه آموزشی بود. بعدها شکل بهتری به خود گرفت و محتوای علمی دقیق بر عهده دفتر استاندارسازی آموزش انگلستان[12] طراحی شد. در آغاز درگیری‌هایی در کشاکش رابطه معنویت و سلامت در انگلستان وجود داشت اما خیلی زود دانش‌پذیران دریافتند که مفهوم سلامت معنوی می‌تواند به خوبی بر سلامت انسان اثر مثبت بگذارد. در همین دوره زمانی در سایر کشورهای اروپایی و آمریکایی و استرلیا نیز سلامت معنوی در برنامه درسی پزشکی جای گرفت (Fisher, 2010:8). در حال حاضر در استرلیا، انجمن سلامت معنوی یکی از فعال‌ترین انجمن‌های بین‌اللملی به شمار می‌رود که روند علمی مطالعه بر روی سلامت معنوی را در ساحت‌های مختلف کودکان، نوجوانان، جوانان، میان‌سالان و سالمندان متمرکز کرده و برای هر دوره یک گایدلاین مرتبط طراحی کرده است[13].
برنامه‌های آموزش سلامت معنوی:
مدل‌های مختلفی از آموزش سلامت معنوی در دانشگاه‌ها و مراکز مختلف دنیا وجود دارد و نمی‌توان یک کوریکولوم ثابت برای آن نشان داد. علت آن است که هر کشور به مقتضی شرایط حاکم بر جامعه و شهروندان آن برنامه‌های آموزشی خود را تنظیم می‌کند. امروزه حتی برخی از مراکز مطالعاتی آموزش‌های خود را به صورت آنلاین ارائه می‌کنند. در این بخش به یکی از برنامه‌های آموزشی سلامت معنوی که معادل با مدرک ارشد است، اشاره می‌شود. این برنامه مربوط به سرفص‌های آموزش سلامت معنوی در دانشگاه Advent health university در فلوریدا است. این برنامه آموزشی دارای 72 ساعت آموزش تئوری و پس از آن گذراندن دوره آموزش بالینی است تا دانشجو را از همه جهات آماده مواجهه با بیمار کند. عناوین درسی این دوره در جدول زیر فراهم شده است:
Core Courses 63 Credits
| CHPL 590 | Research and Evidence Based Practice in Spiritual Care | 3 Credits |
| CHPL 600 | History and Role of Chaplains | 3 Credits |
| CHPL 610 | Spiritual Care and Chaplaincy | 3 Credits |
| CHPL 620 | Organizational Mission Leadership | 3 Credits |
| HTCA 545 | Population Health Management | 3 Credits |
| HTSC 640 | Cultural and Ethical Considerations in Healthcare | 3 Credits |
| RELB 519 | Old Testament Studies | 3 Credits |
| RELB 539 | New Testament Studies | 3 Credits |
| RELB 579 | Audacity to Trust: Faith and Health | 3 Credits |
| RELE 505 | Christian Ethics in Healthcare | 3 Credits |
| RELP 510 | Spirituality, Health, and Wholeness | 3 Credits |
| RELP 543 | Grief and Loss | 3 Credits |
| RELP 645 | Spiritual Disciplines and Practice | 3 Credits |
| RELP 659 | Grace and Law: Living Between the Advents | 3 Credits |
| RELT 528 | Historical Comparative Christian Religious Traditions | 3 Credits |
| RELT 568 | World Religions for Healthcare Professions | 3 Credits |
| RELT 618 | Christian Church History | 3 Credits |
| RELT 628 | Contemporary Christian Theologies | 3 Credits |
| RELT 648 | Living from a Pastoral Theology | 3 Credits |
| RELT 668 | Wrestling with God in Suffering | 3 Credits |
| STAT 515 | Scientific Inquiry and Research | 3 Credits |
Elective Courses (Choose 3 of the following courses)
3 Credits
| CHPL 630 | Spiritual Care Across the Life Cycle | 1 Credit |
| CHPL 640 | Spiritual Care in Pediatrics | 1 Credit |
| CHPL 650 | Spiritual Care and the End of Life | 1 Credit |
| CHPL 660 | Spiritual Care in a General Hospital | 1 Credit |
| CHPL 670 | Spiritual Care and Mental Illness | 1 Credit |
| CHPL 680 | Spiritual Care in Crisis and Trauma | 1 Credit |
| CHPL 690 | Spiritual Care as Part of an Inter-Professional Team (pre-req RELE 505) | 1 Credit |
| RELE 615 | Bioethics: Human Dignity and Human Flourishing (pre-req RELE 505) | 1 Credit |
| RELE 655 | Bioethics: Advanced Health Inequities & Social Justice (Pre-req RELE 505) | 1 Credit |
Capstone (Choose 1 of the following options) 6 Credits
| ACPE 510 | One Unit of ACPE, Inc. CPE* | 6 Credits |
| CHPL 699 | Capstone Project (Clinically-Based Applied Research) | 6 Credits |
ارجاعات:
[1]. well- being
[2]. Spiritual health
[3]. Spiritual Health: Its Nature and Place in the School Curriculum
[4]. دانشمند ارشد تحقیقات انستیتوی فناوری ماساچوست
[5]. spiritual rationalism
[6]. monism
[7]. dualism
[8]. multidimensional unity
[9]. Transcendent Other
[10]. spiritual endeavours
[11]. Spiritual well-being
[12]. Office for standards in Education
[13]. برای مشاهده فعالیت‌ها و اقدامات این انجمن ن.ک:
