آیا تکنولوژی می‌تواند به معنویت سفر حج لطمه بزند؟
فن‌آوری‌های نوین مثل قابلیت پخش زنده، اسنپ‌چت و برنامه‌های آیفون کمک کرده است تا مسلمانان سراسر جهان بتوانند ارتباط هرچه نزدیک‌تری با مراسم حج برقرار کنند. در حقیقت، تکنولوژی همواره به هرچه بهتر شدن مناسک حج کمک کرده است. نخستین بسته‌های مسافرتیِ سفر حج در دهۀ 1880 توسط انگلیسی‌ها ارائه شد؛ در آن زمان آژانس‌های مسافرتیِ بریتانیایی، سفر حجّ زائران شبه‌قارۀ هندوستان را سامان‌دهی می‌کردند.
تکنولوژی علاوه بر تسهیل در انتقال حجّاج به سرزمین حج، در افزایش سطح امنیت و بهینه‌سازیِ ارتباطات آنها نیز سهیم بوده است. دستبندهای ویژه‌ای که دولت سعودی به حاجیان ارائه می‌دهد، اطلاعات حاجی را در خود ذخیره می‌کنند تا در صورت جدا شدن فرد از کاروان یا بروز سوانحی (مشابه حادثۀ منا) بتوان فرد را شناسایی کرد.
مراسم حجّ امسال بدون مشکل خاصّی برگزار شد، اما در هر حال دوستان و اعضای خانوادۀ حجّاج مایلند از موقعیت عزیزان خود مطّلع باشند. مثلاً اگر موقعیت یکی از بستگان آنها چند روز هیچ تغییری نکند یا زمانی که باید در مزدلفه باشند در جای دیگری باشند، خواهند فهمید که مشکلی پیش آمده و باید با ارائۀ موقعیت دقیقِ فرد، درخواست کمک کنند. این مسئله برای حاجیان مسن‌تر از اهمیت بیشتری برخوردار است.
نرم‌افزارهایی نیز مخصوص گوشی‌های همراه طراحی شده؛ مثل برنامۀ «حج‌اَپ» که «عرب نیوز» ارائه داده است. «حج‌اَپ» هم برای حاجیان مناسب است، هم برای بستگان و دوستان آنها. این نرم‌افزار افزون بر ارائۀ اطلاعاتِ مکانی، تازه‌ترین اخبار حج را نیز در اختیار حجّاج قرار می‌دهد و به بستگان آنها دربارۀ سلامت و امنیت حاجیان اطمینان‌خاطر می‌بخشد. در مقایسه با گذشته که بستگان فرد باید مدّت‌ها منتظر تماس (دیربه‌دیر و غالباً پرهزینۀ) عزیزانشان می‌شدند، امروز اوضاع خیلی بهتر شده است.
رسانه‌های اجتماعی نیز می‌توانند در تبلیغ دین اسلام و نشان دادن زیبایی‌ها و هماهنگی‌های مناسک حج به غیرمسلمانان (که اجازۀ راهیابی به مکه را ندارند) تأثیر بسزایی داشته باشند. وقتی اسنپ‌چت گزارشی از حج را در Mecca_Live منتشر کرد، تعداد کثیری از غیرمسلمانان با ابعاد مثبت دین اسلام آشنایی پیدا کردند.
مسئولین حج در کنار رسانه‌های اجتماعی، از فضاهای دیجیتال دیگر نیز برای بهینه‌سازی حج بهره گرفته‌اند. آنها پورتال‌هایی برای زوّار به وجود آورده‌اند تا از طریق آن بتوانند پیش از سفر اطلاعات خود را افزایش دهند. دو وب‌سایت SaudiWelcomesTheWorld.org و Hajj2017.org سفر حج را شبیه‌سازی کرده‌اند. کاربر می‌تواند با مراجعه به این سایت‌ها یک حجّ مجازی را تجربه کند.
اما با وجود تمام این ابعاد مثبت، ارتباط بین تکنولوژی و حج می‌تواند مشکل‌آفرین نیز باشد. تماس‌های تصویری و سلفی گرفتن‌ها می‌تواند از معنویت حجّ حاجیان حقیقی بکاهد. من در سال 2005 مناسک حج را به جا آوردم، در آن زمان هنوز گوشی‌های هوشمند جهان را به اشغال خود درنیاورده بود. دوست دارم باز هم به این سفر بروم، اما نگران اینم که نتوانم با آن همه آیفونی که احاطه‌ام کرده معنویت سفر قبلی را تجربه کنم.
علاوه بر این، شاید با وجود پرواز‌های لاکچری، هتل‌های پرزرق‌وبرق و رسانه‌ها برای خیلی‌ها سخت باشد که به یاد داشته باشند که حج یک مناسک معنوی است. حج بر پایۀ نمادپردازی‌هایِ دینی و حبّ الهی استوار شده است، لذا اگر این سفر به هیجانات سرسام‌آورِ رسانه‌های اجتماعی آلوده شود، حفظ این معنویت دشوار خواهد شد. ما سرِ نماز از خودمان سلفی نمی‌اندازیم، پس چه دلیلی وجود دارد که وسط مناسک حج این کار را انجام می‌دهیم؟
اصل و اساس حج بسته به این است که حاجی تمام تعلّقات مادّی خود را که ممکن است در رابطۀ او با خدا ایجاد اختلال کند کنار بگذارد. مکالمات تلفنیِ دائمی پیرامون کعبه و صدای زنگ مداوم گوشی‌ها ممکن است حاجیان دیگر را از حال و هوای معنوی‌شان بیرون بکشد.
حاجیان می‌توانند از تکنولوژی به نحوی کنترل‌شده استفاده کنند تا بدون این که به روح خودشان و روح حج آسیبی برساند، کیفیت سفر حج آنها را ارتقا دهد.
