بازنمایی تاریخ عاشورا در وصیت‌نامه شهدای دفاع مقدس

در این وصیت‌نامه‌ها که متأسفانه با دشواری غیرقابل‌انتظار هم به دست آمد، 2076 گزاره مربوط به رویدادهای تاریخ صدر اسلام شناسایی شد که 51/11 درصد آن یعنی 1061 مورد مربوط به سیدالشهدا علیه‌السلام و یاران آن حضرت و بازماندگان حادثه عاشورا است. این آمار حتی اگر بخش ویژه خود سیدالشهدا هم (618 گزاره با 21/37 درصد) به‌صورت مستقل مدنظر قرار گیرد، نشان دهنده آن است که در رویدادهای تاریخ صدر اسلام بیشترین فراوانی مربوط به قیام امام حسین علیه‌السلام است. گزاره‌های مرتبط با یاران آن حضرت 299 مورد و گزاره‌های مربوط به کاروان اسراء را 144 مورد است.

مهم‌ترین مطالبی که در بخش مربوط به سیدالشهدا موردتوجه شهدا قرار گرفته است شامل این محورهاست: معرفی حضرت، پرداختن به چرایی قیام، همراهی نکردن برخی دوستداران امام، بدعهدی کوفیان، علم امام به شهادت، تحمل سختی‌ها و مصیبت‌ها، کم بودن تعداد یاوران، فرستادن فرزند به میدان جنگ، شهادت فرزندان و یاران، برگرداندن جنازه شهدا به خیمه، خداحافظی امام حسین علیه‌السلام با اهل خیام، لبان تشنه حضرت و بدن خون‌آلود ایشان، چگونگی شهادت، بر سرنیزه رفتن سر مبارک، بی کفن ماندن و شعارها و رجزهای حضرت. در مطالب مربوط به یاران حضرت از بنی‌هاشم، بیشترین مطلب متعلق به علی‌اکبر است و تنی چند از یاران غیرهاشمی آن حضرت هم موردتوجه شهدا بوده است. قابل توجه است که در بین یاران غیرهاشمی آن حضرت وهب بن عبدالله کلبی و تشویق مادرش برای استقامت تا شهادت بیش از دیگر موارد موردتوجه شهدا بوده است. در بازماندگان قافله عاشورایی نیز بیشترین مطالب به عقیله بنی‌هاشم زینب کبری سلام‌الله علیها و سپس حضرت سجاد علیه‌السلام اختصاص یافته است. جزییات این محورها با ذکر قطعه برگزیده از وصیت‌نامه و معرفی شهیدی که به این موضوع اشاره کرده است در متن پایان‌نامه آورده شده است.

بررسی رابطه بین بازنمایی تاریخ اسلام و تاریخ سیدالشهدا با سن و تحصیلات شهدا هم ابعادی دیگر را برای ما آشکار می‌سازد که مهم‌ترین آن بی‌تفاوتی معنادار از این جنبه‌هاست یعنی شهدا در هر مقطع سنی و با هر میزان تحصیلات تقریباً آگاهی و درکی مشترک از نهضت عاشورا داشته‌اند. این امر جنبه عاطفی و روحی و معنوی پیوند شهدا با امام حسین علیه‌السلام و قهرمانان صحنه کربلا را نشان می‌دهد.

در نگاهی کلی این وصیت‌نامه‌ها نشان دهنده آگاهی قابل توجه شهدا از رویدادهای مختلف عاشورا و اثرپذیری ژرف از آنها متناسب با فضای سال‌های نخست پیروزی انقلاب و ایام دفاع مقدس است. ضمن تأکید بر ضرورت گسترش کارهای پژوهشی روی وصیت‌نامه‌ها، بر این نکته باید پای فشرد که به هر اندازه آگاهی تحلیلی نسل جدید ما از قیام کربلا بیشتر باشد، می‌توان امید بیشتری به بازنمایی تاریخ کربلا در صحنه‌های مختلف زندگی امروز بست.
 
 

 
توضیح نمودار ـ این نمودار دربردارنده فراوانی اطلاعات مربوط به تاریخ صدر اسلام در 1661 وصیت‌نامه شهدای دفاع مقدس استان قم و 2076 گزاره شناسایی شده در آنهاست. ستون آبی رنگ تعداد مربوط به کل گزاره‌ها و ستون قرمز رنگ همه گزاره‌های مرتبط با موضوع را نشان می‌دهد. علت بیشتر از صد بودن ستون اول، ارجاع بیش از یک بار به برخی گزاره‌هاست.