حوزه علمیه نجف در سال ۱۳۹۲

 

حوزه نجف در وضعیتی به دوره بعد از 2003 پا گذاشت که قواعد تعاملات اجتماعی و سازوکارهای درونی خود را به کلی از دست داده بود. به علاوه، آثار باقی‌مانده از دوران افول، آبستن حوادث جدیدی بود، از جمله آنکه نسلی از روحانیان سیاسی با اندوخته علمی سطحی پدید آمده که هر یک خواهان تصدی مرجعیت یا زعامت سیاسی در حوزه بوده‌‌اند. نظام ارتباطات مرجعیت با مردم عمومی که در قالب سیستم وکالت شکل گرفته و به ویژه طی دوره‌های تبلیغ فعال می‌شد، از کار افتاده بود. گروه‌های تندرو و مخالف با مرجعیت سنتی موفق به تأسیس شبکه‌های ارتباطی اجتماعی وسیعی شده بودند. شیوه برقراری ارتباط با نظام سیاسی جدید خود موضوعی چالش‌برانگیز بود و اینکه چه رهیافتی را اکنون مرجعیت باید در پیش گیرد؛ آیا مدلی از نوع ولایت فقیه را دنبال کند یا دامن خود را از سیاست برهاند و یا الگوهایی را در این بین بیابد که با ساختار اجتماعی و جمعیتی و اقلیمی عراق سازگار باشد؟

نجف در دهه گذشته تحولات گسترده‌ای را در سطوح مختلف به خود دید، ولی هنوز نمای روشنی از سرانجام این تحولات در افق دیده نمی‌شود. این تحولات هنوز تا اندازه زیادی متأثر از عوامل و شرایط پیش‌آمده بوده و فاقد نگرش فعالانه استراتژیک از سوی مرجعیت است. سال گذشته شاهد پیشرفت این تحولات در سطوح علمی، اجتماعی و سیاسی بود.

مدارس و محافل علمی

در سطح تحولات علمی، تنوع موضوعات تدریسی رو به افزایش گذاشته است. افزون بر دروس سنتی فقه و اصول، درس‌های متعددی به شکل رسمی در موضوعات منطق و فلسفه و تفسیر و کلام در مدارس مختلف نجف برگزار می‌شود که نشان از گشایش فضای علمی نجف دارد. به علاوه شروع احداث بنای مدرسه دارالعلم با اختصاص بخش ویژه‌ای به مطالعات تطبیقی ادیان و مذاهب به شکل دانشگاهی حوزوی در جوار حرم امام علی، تحولی چشمگیر به شمار می‌رود. این پروژه از سوی مؤسسه امام خوئی دنبال می‌شود و در صدد تدریس الهیات ادیان ابراهیمی توسط الهیات‌دانان بومی هر یک از ادیان به صورت مقایسه‌ای و تطبیقی است. به علاوه، این مؤسسه در حال رایزنی با دانشگاه‌های شمال امریکا برای تبادل طلاب با دانشجویان آن دانشگاه‌هاست؛ به این شکل که طلاب برگزیده نجفی برای تکمیل مطالعات ادیانی خود به آن دانشگاه‌ها عزیمت کنند و در مقابل نیز دانشجویان و اساتید آن دانشگاه‌ها برای تکمیل مطالعات اسلامی‌شان به نجف عزیمت کنند.

تشکیل مجلس عراقی گفتگوی ادیان (المجلس العراقی لحوار الادیان) از حوادث چشمگیر سال گذشته نجف بود. این مجلس از نمایندگانی از ادیان بزرگ عراق از جمله اسلام، مسیحیت، مندائیسم یا صابئیت با مذاهب مختلفشان تشکیل شد. این سازمان نخستین نمونه‌ای است که بر مبنای اتفاقیات حقوق بشر و با رسمیت شناختن همه معتقدات و مشارکت گروه‌های سکولار در کنار دینداران تشکیل می‌شود.[1] در نخستین سال تأسیس این مجلس، پارلمان اتحادیه اروپا و واتیکان میزبان نمایندگان آن بود و پارلمان اروپا به طرحهای آنان جهت فرونشاندن نزاع طائفه‌ای در منطقه اهتمام نشان داد.[2]

مهمانان نجف

امسال مهمانان غیر مسلمان مختلفی به نجف آمدند و افزون بر زیارت مرقد امام علی با آیت الله سیستانی و برخی دیگر از مراجع دیدار کردند. افزون بر نمایندگان مجلس گفتگوی ادیان که دیدارهای مکرر به نجف داشتند، چهره‌های شاخصی مانند اندریا ترینتی به همراه نمایندگان دیگری از مؤسسه سنت ایجیدو به نجف آمدند. سیستانی در دیدار با آنان از مهاجرت مسیحیان شرق به عنوان خسارتی بزرگ برای کل منطقه یاد کرد و خواهان حمایت از آنان در کشورهای خودشان شد.[3]

فتاوای سال

در سطح فتاوی، سیستانی در فتوایی صریح، توهین به مقدسات اهل‌سنت را مخالف سیره اهل‌بیت و حرام شمرد. این فتوا در واکنش به عمل محرک برخی تندروهای شیعی در منطقه سنی‌نشین اعظمیه بغداد صورت گرفت. یاسر حبیب رهبر این گروه از تندروها در واکنش به فتوای سیستانی به او یورش برده و انتقادات سختی از او کرد.[4] به علاوه وی از عزیمت جوانان شیعه به سوریه برای کمک به حکومت اسد نهی کرده و آن را حرام شمرد. این عمل از نظر وی به آتش‌افروزی بیشتر و وقوع کشتارهای بیشتر انجامیده و خلاف اصول اخلاقی و قواعد دینی است.[5] سید حسین صدر از مراجع شیعه مقیم کاظمین نیز فتاوی مهمی در این سال صادر کرد. از جمله وی در پاسخ به پرسشی درباره معاشرت با بهائیان از آنان به عنوان انسانهایی دارای حق شهروندی مساوی با همه شهروندان دیگر یاد کرده و هرگونه تعرض و اهانت به آنان را ناروا و مخالف سیره پیامبر و امامان شمرد. به علاوه وی در فتوایی دیگر در واکنش به تلاش برخی احزاب اسلام‌گرا در تصویب قانون احوال مدنی شیعی از این عمل نهی کرده و خواهان رویکرد مدنی و فراگیر حکومت مبتنی بر اصول شهروندی شد و از احزاب حاکم دعوت کرد که امور دین مردم را به خودشان و رهبران دینی‌شان وانهند.[6]

روحانیت و سیاست

در سطح تعاملات و روابط سیاسی، آیت‌الله سیستانی همچنان درب‌های خود را به روی سیاستمداران عراقی بسته نهاد تا ناخشنودی خود را از شیوه اداره حکومت آنان و انتشار فساد و ناکارآمدی بینشان نشان دهد.[7] به علاوه وی در فتوایی از مردم عراق خواست تا در انتخابات نزدیک پیش رو با چشم باز به انتخاب افراد پرداخته و از انتخاب مجدد هر شخصی که ناکارآمدی و فساد وی ثابت شده بپرهیزند.[8]

مقتدی صدر نیز با اعلام کناره‌گیری از پذیرش مسئولیت "کتله الأحرار" به توسعه دایره طرفدارانش در مخالفت با دولت فعلی چشم گذاشته است. وی در سخنرانی‌ای که به این مناسبت داشت، از حکومت کنونی و به شکل خاص نوری المالکی به عنوان دیکتاتور یاد کرد و انتقادات سخت و شدیدی از ائتلاف دوله القانون به رهبری نوری المالکی ابراز داشت.

عملیات انبار در ماه‌های اخیر به شکاف بین دولت و حوزه نجف بیشتر افزود. رهبران دینی شیعه و نیز رهبران روحانی برخی احزاب معارض مالکی مانند عمار الحکیم از اقدامات تشنج‌برانگیز و غیر حکیمانه دولت انتقاد کرده و طرحهای چندی برای برخورد همه‌جانبه و حکیمانه با وضعیت استان الانبار ارائه کردند که استقبالی از آن از سوی دولت نشان داده نشد.

تلاش حزب اسلام‌گرای فضیلت به رهبری شیخ محمد یعقوبی برای تصویب قانون احوال مدنی شیعی، انتقادات زیادی را درون و بیرون حوزه نجف در پی داشت. جبهه مدنی و سکولار عراق از این قانون به جهت تجویز ازدواج دختران در نه سالگی و موارد دیگری از تبعیض علیه زنان و قانون‌مندی سوء استفاده جنسی از آنان به سختی انتقاد کرد. پیش از این آیت‌الله سیستانی نیز از وجود خلل‌های در این قانون و نامناسب بودن زمان طرح آن یاد کرده بود. آیت‌الله سید حسین صدر نیز بیانیه و فتاوی چندی علیه آن صادر کرد. این واکنشها به خشم شیخ محمد یعقوبی انجامید و وی با فرعون خواندن مخالفان، از آیت‌الله سیستانی و دیگر مراجع مخالف انتقاد کرد. در پی این امر مراجع سه‌گانه دیگر نجف: بشیر نجفی، محمدسعید حکیم و اسحاق فیاض با صدور بیانیه‌هایی از موضع آیت‌الله سیستانی حمایت کرده و حمله به ایشان را ناروا شمردند.[9]

در سطح روابط با ایران، حوزه نجف از روی کار آمدن دولت میانه‌روی کنونی استقبال کرده و آیت‌الله سیستانی در اولین سفر محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه ایران به عراق، وی را به حضور پذیرفت، در حالی که رئیس‌جمهور سابق در هر دو سفر خود به عراق، امکان دیدار با ایشان را نیافت.[10]

پیگیری روند تعامل سیستانی با نظام سیاسی نشان از آن دارد که وی همچنان اصرار بر عدم دخالت مستقیم در امور سیاسی و در عین حال تأکید و دعوت به تشکیل حکومت فراگیر با رویکرد مدنی دارد. در نقطه مقابل، احزاب اسلام‌گرای حاکم و به طور مشخص حزب الدعوه و حزب فضیلت از انتقادات وی و نمایندگان و سخنگوهای رسمی‌اش به ستوه آمده و به تدریج به بیان علنی انتقادات علیه وی می‌پردازند. مالکی در آخرین موضع‌گیری‌اش بدون ذکر نام از دخالت مراجع غیر عراقی در شئون سیاسی کشور انتقاد کرد.[11]

رویکرد میانه‌رو و معتدل سیستانی در دهه گذشته زمینه طرح نام وی به عنوان کاندیدای جایزه صلح نوبل را دو بار در پی داشت. بار نخست در سال 2005 و بار دیگر در روزهای آخر سال گذشته شمسی بود. کولن فریدمن روزنامه‌نگار شهیر بریتانیایی در چهارم مارس امسال مقاله‌ای با عنوان زیر نوشت: "اوباما و اتحادیه اروپا را فراموش کنید؛ کسی که به راستی سزاوار نوبل صلح است روحانی اسرارآمیز نجف است!" [12]

 

 

[1] http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2013/06/iraq-interfaith-dialogue-council-minorities.html

[2] http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2014/03/eu-support-civil-society-efforts-syria-iraq-sectarianism.html

[3] http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2014/01/qom-najaf-tolerance-christianity-iran-iraq.html

[4] http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2013/10/iraqi-moderates-manage-sectarianism.html

[5] http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2013/07/syria–jihad-fatwas-shiite-clergy-iran-iraq.html

[6] http://www.husseinalsader.org/inp/view.asp?ID=12839

[7] http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2013/08/iraq-government-tensions-baghdad-najaf.html

[8] http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2014/03/iraq-sistani-distance-religious-establishment-elections.html

[9] http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2014/02/sistani-criticism-shiites-najaf-iraq.html

[10] http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2013/10/rouhani-welcomed-najaf-moderation.html

[11] http://www.iraq4allnews.dk/ShowNews.php?id=64711

[12] Forget Obama and the EU. The man who should really have the Nobel Peace Prize is an obscure Iraqi cleric, http://blogs.telegraph.co.uk/news/colinfreeman/100262048/forget-obama-and-the-eu-the-man-who-should-really-have-the-nobel-peace-prize-is-an-obscure-iraqi-cleric/

 
مهمترین تحولات علمی حوزه علمیه نجف در سال گذشته، مشهورترین فتواهای صادر شده از نجف و اوضاع سیاست داخلی و بین المللی حوزه علمیه نجف، برخی از نکات است که علی معموری در گزارش زیر به آنها پرداخته است:علی معموری