مذهب، دلیلی بر غیرعقلانی دانستن نظام سرمایه‌داری
شرق در این شماره، یادداشتی درباره اشتراکات اندیشه مارکس و وبر به چاپ رسانده و درکنار معرفی دو کتاب «چشم اندازهای نظری فساد» و «برساخت‌گرایی اجتماعی»، به جذابیت های گرجستان برای گردشگران ایرانی پرداخته است.
روزنامه شرق در صفحه 10 یادداشت «میشل لووی» با عنوان «مارکس و وبر: منتقدان سرمایه‌داری» را به چاپ رسانده و به بیان اشتراکات اندیشه مارکس و وبر در بحث سرمایه‌داری پرداخته است. نگارنده اندیشه ضدسرمایه‌داری مارکس را بر این ارزشها مبتنی دانسته است:
الف) ارزشهای اخلاقی کلی: آزادی، برابری، عدالت، کمال نفس.
ب) منظر پرولتاریا، قربانی نظام سرمایه‌داری و گورکن بالقوه آن.
ج) امکان یک آینده رهایی‌یافته، یا یک جامعه پساسرمایه‌داری، یا یک اتوپیای کمونیستی.
د) وجود اشکال فرهنگی و اجتماعی دموکراتیکتر یا مساواتطلبانهتر در گذشته، که بر اثر فرایند «پیشرفت» سرمایه‌دارانه نابود شدهاند.
او نقد ضدسرمایه‌داری مارکس را حول پنج مسئله بنیادی زیر بیان نموده و به شرح آن ها پرداخته است:
«بی‌عدالتی استثمار»، «فقدان آزادی به‌واسطه ازخودبیگانگی»، «تعیین ارزش (سوداگرانه) پولی»، «غیرعقلانیت»، و «بربریت مدرن»
در توضیح بند «فقدان آزادی به‌واسطه ازخودبیگانگی» آمده است: «…. در قلب تحلیل مارکس از بیگانگی این ایده جای دارد که سرمایه‌داری نوعی «آئین» افسونزدوده است، که در آن کالاها جایگزین خدایگان می‌شوند. هرچه کارگر در کارش از خودش بیگانهتر می‌شود، دنیای بیگانه‌شده و عینی که خلق کرده است قدرتمندتر میگردد، درحالی‌که او فقیر می‌شود…. خود مفهوم بتوارهپرستی به تاریخ مذهب، به اشکال بدوی بت‌پرستی، اشاره دارد که از پیش منشأ تمام پدیدارهای مذهبی است. تصادفی نیست که اصحاب الاهیات رهایی‌بخش، همچون هوگو آسمان، فرانتس هینکلامرت و انریکه دوسل هنگام تقبیح «بت‌پرستی بازار» به شکلی گسترده از نوشتههای مارکس علیه ازخودبیگانگی کاپیتالیستی و بتوارهپرستی کالا نقل‌قول می‌‌کنند.»
نگارنده در بخش دیگری از این یادداشت، به اشتراک وبر و مارکس در غیرعقلانی دانستن نظام سرمایه‌داری اشاره کرده و می نویسد: «هر دو در تلاش برای فهم این غیرعقلانیت، به مذهب اشاره می‌‌کنند. برای وبر، آنچه باید توضیح داد خاستگاه این خردگریزی، این «حرکتِ معکوس شرایط طبیعی»، است و توضیحی که او پیشنهاد میکند به تأثیر قاطع تصورات مذهبی معین اشاره دارد: اخلاق پروتستانی. برای مارکس، خاستگاه سرمایه‌داری نه به هیچ اخلاق مذهبی، بلکه به فرایند وحشیانه غارت، قتل و استثمار مربوط می‌شود، که او آن را با اصطلاح «انباشت اولیه سرمایه» توصیف میکند. بااین‌حال، ارجاع به مذهب نقش قابل‌توجهی در توضیح منطق سرمایه‌داری به‌مثابه «حرکت معکوس» ایفا میکند. این حرکت نه یک رابطه علّی، چنانکه در وبر شاهدیم، بلکه بیشتر یک قرابت ساختاری است: غیرعقلانیت ویژگی لاینفک، درون‌ماندگار و ذاتی شیوه تولید سرمایه‌داری به‌مثابه یک فرایند ازخودبیگانه است، و به‌خودی‌خود تشابه ساختاری با بیگانگی مذهبی دارد….»
چرا بخشی از مردم برخلاف آنچه درباره آرمان‌‌های فرهنگی و اخلاقی خود می‌گویند، عمل می‌‌کنند؟
این روزنامه در صفحه 10 به معرفی کتاب «چشم اندازهای نظری فساد» اثر «خیالت دوگراف» و «پیتر واخنار» پرداخته و زیر عنوان «در بررسی و نظریه‌پردازی اجتماعی فساد»، فساد را دارای اشکال بی‌شمار، علل متنوع و پیامدهای غیرمنتظره دانسته که حتی جسورترین و بی‌باک‌ترین افراد را هم نگران خواهد کرد.
نگارنده گزارش با طرح این سوال که «چرا بخشی از مردم و افراد مسئول برخلاف آنچه در عرصه عمومی درباره آرمان‌‌های فرهنگی و اخلاقی خود می‌گویند، عمل می‌‌کنند؟» نوشته است: «اخیرا نشر آگاه کتابی منتشر کرده درباره همین موضوع؛ درباره فساد و چشم‌اندازهای نظری آن. نویسندگان کتاب می‌کوشند با طرح رویکردهای نظری محققان برجسته حوزه مطالعات فساد، به فهم و تبیین علل این مسئله کمک کنند…. تمرکز اصلی کتاب بر راه‌‌های متفاوتی است که از خلال آن محققان آکادمیک با رویکردهای نظری مختلف به موضوع فساد می‌پردازند.»
هرکدام از نظریه‌هایی که در کتاب مطرح می‌شوند سیاست‌ها، مداخله‌ها و راه‌حل‌های متفاوتی برای پیشگیری از مسئله فساد یا مدیریت آن ارائه کرده‌اند. بنابراین، نکته‌ای که باید در بررسی و نظریه‌پردازی اجتماعی فساد مورد توجه قرار گیرد این است که تبیین یا سیاست‌گذاری نهایی این مسئله باید بر مبنای نظری یا مدلی استوار باشد که فساد را با توجه به محیط ایجاد آن جامع‌تر و همه‌جانبه‌تر تبیین کرده باشد.
مقوله‌های درک جهان لزوما تقسیم‌بندی‌هایی واقعی نیستند
شرق در صفحه 11 به معرفی کتاب «برساخت‌گرایی اجتماعی» اثر «ویوین بر» پرداخته و عنوان «روان‌شناسی و ساختارهای جامعه» را برجسته نموده است.
در بخشی از این گزارش با اشاره به مفهوم برساخت‌گرایی اجتماعی، آمده است: «برساخت‌گرایی اجتماعی هشدار می‌دهد که پیوسته ظنین باشیم به پیش‌فرض‌های‌مان دراین‌باره که جهان چگونه به نظر می‌رسد. این بدین معناست که مقوله‌هایی که با آنها جهان را درک می‌کنیم، لزوما تقسیم‌بندی‌هایی واقعی نیستند.»
این روزنامه در بخش دیگری از معرفی این کتاب، نظریه برساخت‌گرایی اجتماعی را متضمن صورت‌بندی خاصی از پژوهش در حوزه علم اجتماعی دانسته و نوشته است: «برساخت‌گرایی اجتماعی احتمالا آشکارترین تأثیر را بر پژوهش روان‌شناختی گذاشته و به دلیل توجه انحصاری‌اش به زبان و گفتمان، مستعد دردام‌افتادن همان مسائلی است که سایر شکل‌های روان‌شناسی به آن دچارند. پدیده‌های روانی که پیش از این ناشناخته و درون‌روانی پنداشته می‌شدند، در چارچوب‌بندی جدید، اموری اجتماعی تلقی می‌شوند.»
کشور کلیساها در انتظار ورود گردشگران ایرانی
روزنامه شرق در صفحه 17 گزارش صادق روحانی درباره جذابیت های گرجستان برای گردشگران ایرانی پرداخته و با اشاره به از سرگیری لغو روادید ایرانیان توسط دولت آن کشور، نوشته است:
«در تاریخ گرجستان، این کشور در حدود ٢٠٠ سال تحت سلطه ایران بوده است. این مسئله به دوران حد فاصل سلطنت صفویان و قاجاریان بازمی‌گردد. آثار تاریخی این حضور ایرانیان همچنان در بناها و آثار تاریخی گرجستان دیده می‌شود. به عنوان مثال در محل تفلیس قدیم، مکانی به اسم «آتشگا» وجود دارد. اسم «آتشگا» از واژه فارسی «آتشگاه» گرفته شده است. روابط دیرینه تاریخی دو ملت بر فرهنگ گرجستان تأثیر زیادی گذاشت که احداث آتشگاه زرتشتیان در سده پنج میلادی در پایتخت این کشور و همزیستی مذهبی با مسیحیان ارتدکس نمونه بارز آن و مظهر انسان‌‌دوستی است.»
نگارنده با بیان اینکه دین و مذهب غالب در این کشور، مسیحیت ارتدکس است، نوشته است: «در جای‌جای این کشور می‌توان کلیساها را دید و می‌توان گرجستان را به نوعی کشور کلیساها خواند اما جاذبه‌های گردشگری گرجستان فقط منحصر به یک نوع خاص نیست. به بیان دیگر، گرجستان ازیک‌سو دارای تاریخ چندهزار ساله است و این باعث شده است که انواع و اقسام بناها و آثار باقی‌مانده از سده‌های مختلف در این کشور به چشم بیاید؛ ازسوی‌دیگر دارای طبیعت بسیار زیبایی است و می‌تواند پذیرای طبیعت‌گردان باشد.»
دیگر عناوین صفحه «اندیشه»:
«بازنمایی و فرهنگ»، گفتگو با حمید عضدانلو، استاد دانشگاه مینه‌سوتایآمریکا/با تنظیم محمدرضا ذوالفقاری
دیگر عناوین برگزیده «شرق» امروز:
بیانیه انتخاباتی آیت‌الله هـاشمی‌رفسنجانی: هفتم اسفند فرصت جلوگیری از نهادینه‌شدن افراط‌کاری دینی/ به دنیا ثابت کنیم که تندروی‌ها، اعمال سلیقه‌های شخصی، تفسیر به رأی‌ها و افراطی‌گری‌ها، مربوط به یک عده محدود است و آنچه حقیقت اسلام و برگرفته از آموزه‌های قرآنی است، پرهیز از جنگ و خونریزی و تأکید بر مهربانی، صلح، صفا و برادری است.
شرق در این شماره، یادداشتی درباره اشتراکات اندیشه مارکس و وبر به چاپ رسانده و درکنار معرفی دو کتاب «چشم اندازهای نظری فساد» و «برساخت‌گرایی اجتماعی»، به جذابیت های گرجستان برای گردشگران ایرانی پرداخته است.مرور مطبوعات/ یک‌شنبه 2 اسفند/ روزنامه شرق
