کامران فانی: پس از خاموشی فلسفه با ابن‌رشد، این چراغ در حوزه‌های علمیه ایران روشن ماند
«دین آنلاین» با این عناوین اقتباسی، روزنامه «فرهیختگان» را مرور کرده است: «هیچ تاریخ منسجم و استواری از فلسفه تحلیلی در ایران، اعم از تالیف و ترجمه، منتشر نشده است»، «مهدی محقق: فرنگیان تصور می کردند مسلمانان دو عالِم شاخص بیشتر ندارند، ابن‌سینا، کپی از ارسطو و زکریای رازی کپی از جالینوس/کامران فانی: پس از خاموشی فلسفه با ابن‌رشد، این چراغ در حوزه‌های علمیه ایران همچنان روشن ماند/سیدعبدالله انوار: امروزه کمیت دانشگاه‌ها موجب افت کیفیت آموزش شده است»، «سید مهدی طباطبائی:کدام عاقل دین‌باور، انقلاب‌شناس و دلسوز نظام می‌پذیرد که آیت‌الله هاشمی به روستاییان توهین کرده است؟»
روزنامه فرهیختگان در صفحه «اندیشه»، ذیل عنوان «تاریخ با طعم روش تحلیل منطقی»، نگاهی به کتاب «تاریخ فلسفه تحلیلی» انداخته است.
سجاد صداقت در این گزارش می نویسد:
«انتشار کتاب‌هایی در زمینه تاریخ فلسفه در ایران چندان سابقه‌ای ندارد. حال آنکه بیشتر این کتاب‌ها به دلیل دشواری و موضوع خاص‌‌شان معمولا از آثاری که در غرب تالیف شده‌اند، ترجمه می‌شوند. در این میان انتشار کتاب «تاریخ فلسفه تحلیلی؛ از بولتسانو تا ویتگنشتاین» اتفاق مهمی در عرصه آثار مربوط به سنت فلسفه تحلیلی محسوب میشود.
همان‌گونه که مترجمان «تاریخ فلسفه تحلیلی» در ابتدای این کتاب تاکید می‌کنند، فلسفه تحلیلی به‌عنوان یکی از دو سنت معاصر فلسفی غرب مدتی است مورد توجه علاقه‌مندان فلسفه در ایران قرار گرفته است. درباره نسبت‌های میان فلسفه تحلیلی و رقیب آن یعنی فلسفه قاره‌ای تاکنون بحث‌های زیادی شده است اما به گفته نویسنده کتاب، «تاریخ فلسفه تحلیلی» مزیت این سنت در مقایسه با سنت فلسفه قاره‌ای، وجه روش‌شناختی سنت فلسفه تحلیلی است. این کتاب وجه روش‌شناختی را هم از حیث صورت و هم از حیث محتوا به بهترین شکل ارائه می‌دهد.
از آنجایی که در زبان فارسی با فقر شدید منابع در حوزه تحلیلی مواجه هستیم، به‌گونه‌ای که می‌توان ادعا کرد هیچ تاریخ منسجم و استواری از فلسفه تحلیلی در ایران، اعم از تالیف و ترجمه، منتشر نشده است، می‌توان گفت این کتاب نقطه عطفی در انتشار کتاب‌های مربوط به تاریخ فلسفه و به‌طور خاص سنت فلسفه تحلیلی به شمار می‌رود.
ترجمه حاضر جلد سوم از مجموعه سه‌جلدی تاریخ فلسفه، نوشته فیلسوف فقید سوئدی، آندرس ودبرگ است که به معرفی و نقد چهره‌ها و جریان‌های شاخص فلسفه تحلیلی می‌پردازد. این کتاب حدود دهه هفتاد میلادی، و برای نخستین‌بار به زبان سوئدی، تالیف شده است؛ یعنی زمانی که تحلیل منطقی و صوری‌سازی رویکرد غالب در فلسفه تحلیلی بود. در حالی که این رویکرد امروزه از رونق سابق برخوردار نیست. از این رو فهم کامل این کتاب مستلزم آگاهی حداقلی از منطق جدید و آشنایی با منطق ریاضی است. کتابی که هم‌اکنون از سوی نشر حکمت به فارسی ترجمه شده است، ترجمه‌ای از متن انگلیسی این کتاب است.
یکی از نکات مهم این کتاب آن است که مولف این اثر، خود در حوزه فلسفه تحلیلی صاحب‌نظر است و در جای‌جای آن به ذکر آرای خویش و نقد فیلسوفان مورد بحث می‌پردازد. از این حیث، این کتاب صرف گزارش افکار پاره‌ای از فیلسوفان تحلیلی شاخص به شمار نمی‌آید.
نویسنده معتقد است چهره‌ای که به‌طور نقادانه از برخی فلاسفه و جنبش‌های فلسفی در این کتاب ترسیم شده است، تصویری جامع و منسجم از تحولات فلسفه در طول صد و پنجاه سال گذشته (در زمان نوشته شدن کتاب) به دست نمی‌دهد. به همین دلیل است که او در ابتدای بحث در فصلی تحت عنوان «صدوپنجاه سال اخیر» به بررسی فلسفه‌هایی می‌پردازد که در کتاب به‌طور کامل و جامع به آن پرداخته نشده است.
او این دسته فلسفه‌ها را به سه بخش «فلسفه و علوم طبیعی»، «مساله آگاهی» و «فلسفه تحلیلی» تقسیم می‌کند و در هر بخش به بحث از مکاتب و دیدگاه‌های گوناگون فلسفی می‌پردازد. کتاب در همین فصل اول سعی می‌کند به صورت موجز دو بخش اول را بازگو کند اما در توضیح بخش سوم به بررسی سنت فلسفه تحلیلی می‌پردازد. با این نگاه است که از فصل دوم رویکردی که مدنظر کتاب است، آغاز میشود و به‌طور مجزا فلسفه‌های گوناگون در سنت فلسفه تحلیلی را مورد بحث قرار نمی‌دهد.
ودبرگ به خوبی در این کتاب توانسته است با روش تحلیل منطقی، درونمایه اصلی‌ترین چهره‌ها و جریانات فلسفی تحلیلی را بکاود و نشان دهد چگونه هر چهره از پس چهره دیگر سر برآورده است. این کتاب با تبیین زمینه‌های فلسفی و علمی ظهور فلسفه تحلیلی آغاز میشود و سپس به ترتیب به بولتسانو، فرگه، راسل، ویتگنشتاین اول، کارناپ، جریان صوری‌سازی، مور و در نهایت ویتگنشتاین دوم می‌پردازد که خواننده به خوبی در می‌یابد چگونه هر اندیشه از دل اندیشه پیشین بر آمده است.
کتاب در فصل دوم خود سراغ برنارد بولتسانو می‌رود و فلسفه او را با عنوان «کمال و نوآوری» معرفی می‌کند. در فصل سوم و در بحث از گوتلوب فرگه بحث «منطق و حساب» پیش کشیده و «منطق و تجربه‌گرایی» در آثار و اندیشه‌های برتراند راسل واکاوی میشود. ویتگنشتاین اول با بررسی «رساله منطقی فلسفی» به میان می‌آید و رودلف کارناپ و تجربه‌گرایی منطقی او در بحث از «تجربه و زبان» شکل می‌گیرد. جورج ادوارد مور با «عقل عرفی و تحلیل» معرفی میشود و در پایان مبحث «فلسفه زبانی» با ویتگنشتاین متاخر بررسی میشود.
کتاب سعی دارد شکل اساسی و شایسته‌ای از تاریخ فلسفه ارائه دهد؛ تاریخ فلسفه تحلیلی ودبرگ توانسته در نسبت با برخی از مهم‌ترین تاریخ‌های فلسفه‌ای که در این سال‌ها منتشر شده‌اند، کامل‌تر و جامع‌تر تاریخ فلسفه تحلیلی را به صورت کامل‌تر و جامع‌تر بازگو کند. این کتاب از مجموعه فلسفه غرب انتشارات حکمت منتشر شده است. اما همان‌گونه که پیش از این اشاره شد این کتاب به‌طور تخصصی می‌تواند کتاب بسیار خوبی برای علاقه‌مندان به فلسفه باشد اما برای آگاهی از آنچه در تاریخ فلسفه تحلیلی گذشته است و برای خوانش اثر ودبرگ نیاز به کفش آهنین فلسفه است. بدون آموختن اندکی از نظریه‌های ودبرگ نمی‌توان درباره این کتاب نظر داد یا آن را خواند.
تاریخ فلسفه راتلج
«تاریخ فلسفه راتلج» یک مجموعه ۱۰ جلدی است که تاریخ فلسفه را از پیش از سقراط تا قرن بیستم شامل میشود. مقالات کتاب برای مخاطبان غیرحرفه‌ای فلسفه هم کاربرد دارد و به داده‌های پایه‌ای و مقدماتی فلسفی آنها اضافه خواهد کرد. این کتاب برای دانشجویان رشته فلسفه نیز در حکم تکمیل‌کننده دروس قبلی آنهاست. جی. اچ. آر. پارکینسون و استوارت شنکر، سرویراستاران ثابت این مجموعه بوده‌اند. به علاوه، هر جلد از این مجموعه ویراستار ویژه‌ای داشته است که متخصص دوره تاریخی مورد نظر آن جلد بوده است. در هر جلد از این مجموعه سرفصل‌ها براساس فیلسوفان تاثیرگذار یا جریان‌های غالب تقسیم‌بندی شده‌اند. ویراستاران این کتاب، به غیر از تفکر فیلسوفان، زمینه‌های تاریخی اندیشه‌های آنها را هم در نظر داشته‌اند. از این مجموعه تاکنون چهار جلد به فارسی ترجمه و منتشر شده است و جلدهای پنج و شش نیز به‌زودی منتشر خواهد شد. غیر از ترجمه جلد دوم و پنجم که برعهده علی معظمی بوده، بقیه جلدها را حسن مرتضوی ترجمه کرده است.
تاریخ فلسفه دورانت
کتاب تاریخ فلسفه ویل دورانت هر چند زیر سایه کتاب سترگ و ۱۱ جلدی او «تاریخ تمدن» قرار می‌گیرد، اما به اندازه خود توانسته است اثری مهم در میان آثار مربوط به تاریخ فلسفه باشد. این کتاب هم برای مخاطب عادی که می‌خواهد شروع به خواندن فلسفه کند، مناسب است و هم برای مخاطب خاص. این کتاب با یک مقدمه و ۱۱ فصل نوشته و توسط عباس زریاب ترجمه شده است. «فایده فلسفه» عنوان مقدمه این کتاب است و «افلاطون»، «ارسطو و علم یونان»، «فرانسیس بیکن»، «اسپینوزا»، «ولتر و روشنایی‌های فرهنگ فرانسه»، «امانوئل کانت و مسلک ایده‌آلیسم آلمان»، «شوپنهاور»، «هربرت اسپنسر»، «فریدریش نیچه»، «حکمای معاصر اروپا (برگسون، کروچه، برتراند راسل)» و «حکمای معاصر آمریکا (سانتیانا، جیمز، دیویی)» عناوین ۱۱ فصل این کتاب را تشکیل می‌دهند. ویل دورانت در این کتاب سعی می کند ضمن بر شمردن آنچه از دیدگاه او فایده فلسفه می آید، به بحث از آثار مهم ترین فیلسوفان تاریخ از یونان تا حکمای معاصر آمریکا بپردازد.
تاریخ فلسفه کاپلستون
مجموعه ۹ جلدی «تاریخ فلسفه» تالیف فردریک چارلز کاپلستون، معروف‌ترین و مشهورترین تاریخ فلسفه در جهان است. «تاریخ فلسفه» کاپلستون به‌عنوان یکی از معدود متون معتبر تاریخ فلسفه در اکثر نظام‌های آکادمیک دنیا تدریس میشود. «تاریخ فلسفه: یونان و روم» ترجمه سیدجلال‌الدین مجتبوى، «تاریخ فلسفه: فلسفه قرون وسطا از آوگوستینوس تا اسکوتوس» ترجمه ابراهیم دادجو، «تاریخ فلسفه: اواخر قرون وسطی و عهد رنسانس» ترجمه ابراهیم دادجو، «تاریخ فلسفه: از دکارت تا لایبنیتس» ترجمه غلامرضا اعوانی، «تاریخ فلسفه: از هابز تا هیوم» ترجمه امیر جلال‌الدین اعلم، «تاریخ فلسفه: از وولف تا کانت» ترجمه مشترک ابراهیم سعادت و منوچهر بزرگمهر، «تاریخ فلسفه: از فیشته تا نیچه» ترجمه داریوش آشوری، «تاریخ فلسفه: از بنتام تا راسل» ترجمه بهاءالدین خرمشاهی و «تاریخ فلسفه: از من‌دوبیران تا سارتر» ترجمه مشترک عبدالحسین آذرنگ و سیدمحمود یوسف ثانی، به ترتیب عناوین جلدهای اول تا نهم این مجموعه است.
مهدی محقق: فرنگیان تصور می کردند مسلمانان دو عالِم شاخص بیشتر ندارند، ابن‌سینا، کپی از ارسطو و زکریای رازی کپی از جالینوس/کامران فانی: پس از خاموشی چراغ فلسفه با ابن‌رشد، چراغ فلسفه و منطق در حوزه‌های علمیه ایران همچنان روشن ماند/سیدعبدالله انوار: امروزه کمیت دانشگاه‌ها موجب افت کیفیت آموزش شده است
فرهیختگان در صفحه «اندیشه» به گزارش مراسم بزرگداشت محمدتقی دانش‌پژوه پرداخته و با انتخاب عنوان «عشق و شیفتگی به خردورزی» این نشست را روایت کرده است:
«در ادامه برگزاری آیین‌های بزرگداشت چهره‌ها و مفاخر ایران، آیین بزرگداشت محمدتقی دانش‌پژوه، نسخه‌شناس و ایران‌پژوه شنبه ۱۷ مرداد در سالن اجتماعات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برگزار شد. در این نشست مهدی محقق رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، سیدعبدالله انوار مصحح و نسخه‌شناس پیشکسوت، کامران فانی نویسنده، مترجم، نسخه‌پژوه و عضو پیوسته فرهنگستان زبان فارسی و علی بهرامیان مدیر اسناد مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، به سخنرانی پرداختند….
رد اتهام از زکریای رازی
مهدی محقق: زمانی که بنده در دانشگاه تورنتو بودم به درخواست فرانتس رزنتال (اسلام‌شناس و تاریخ‌نگار) عبدالله انوار و سیدعلی موسوی‌بهبهانی را برای شرکت در یک همایش شرق‌شناسی دعوت کردم. سخنرانی دانش‌پژوه در این پژوهش درباره کتاب «الشکوک علی جالینوس» اثر زکریای رازی خوش درخشید و این کتاب را از چند منظر مورد توجه قرار داد و از زکریای رازی رد اتهام کرد. فرنگیان این تصور را داشتند که مسلمانان دو نفر عالِم شاخص بیشتر ندارند که نخست ابن‌سینا، کپی از ارسطو و دیگری زکریای رازی کپی از جالینوس است، اما در کتاب «الشکوک علی جالینوس» رازی با کمال تواضع در نقد آثار جالینوس که وی را استاد خود برمی‌شمارد، ۱۷ انتقاد بر این دانشمند وارد می‌کند. از طرفی کتاب «الشکوک علی جالینوس» تهمت انکار نبوت از سوی رازی را باطل می‌کرد، زیرا در مصر کتابی با عنوان «تاریخ الالحاد» منتشر شده بود که در آن ادعا شده بود زکریای رازی منکر نبوت بوده است.
مانند چخوف بود
کامران فانی: به نظر بنده مهم‌ترین ویژگی وی که کمتر به آن اشاره شده، شیفتگی‌اش به فلسفه و منطق بود. شیفتگی‌ای که باعث شد او آثار بسیاری را در این حوزه منتشر کند.
یک بار به وی گفتم شما مانند آنتوان چخوف روسی هستید. چخوف یک پزشک بود و پزشک خوبی نیز به شمار می‌آمد. وی درباره فعالیت در دو حوزه خود می‌گوید که پزشکی مانند همسر قانونی من است، اما ادبیات معشوقه‌ام و شما نیز همین‌طور هستید. در واقع تمام تلاشی که در جمع‌آوری، فهرست‌نویسی نسخ‌خطی و ایران‌پژوهی می‌کنید یک طرف، اما آنچه در درون شما می‌جوشد، همان عشق و شیفتگی به خردورزی است که در فلسفه، منطق نامیده میشود. می‌دانید ایران نقش اصلی و ممتازی در جهان اسلام در حوزه فلسفه داشته و در این شکی نیست که پس از خاموش شدن این حوزه با ابن‌رشد، فلسفه و منطق در حوزه‌های علمیه ایران همچنان روشن ماند. دانش‌پژوه، انوار و برخی دیگر نیز خواستار روشن نگه‌داشتن چراغ فلسفه در ایران بودند.
پایه‌گذار فهرست‌نویسی جدید نسخ خطی
سیدعبدالله انوار: دانش‌پژوه از آمل مازندران برخاست و مقدمات دروس حوزوی را در آمل فراگرفت و چون به تهران آمد، دوره عالی این رشته را در دانشگاه الهیات دانشگاه تهران طی کرد. روزی که از این دانشکده فارغ‌التحصیل شد، خوشبختانه به مانند امروز تعداد دانشگاه‌ها رشد نکرده بود. امروزه کمیت دانشگاه‌ها موجب افت کیفیت آموزش شده و خوشبختانه در روزگار تحصیل دانش‌پژوه این‌گونه نبود. زیرا در فلسفه این اصل همیشه وجود دارد که هرچه کمیت بالا برود، کیفیت پایین می‌آید.
از این‌رو دانش‌پژوه چون از دانشکده بیرون آمد و از آنجایی که زبان عربی حوزوی را به خوبی فرا گرفته بود، می‌توانست با اطلاعات کامل در حوزه فرهنگ تحقیق کند. وی با مرارت با زبان فرانسه آشنا شد و در تحکیم آن کوشید تا با آشنایی با این زبان در تحقیقات خود از آن سود ببرد .از طرفی به دلیل سفر به کشورهای خارجی تا حدودی زبان انگلیسی و آلمانی نیز می‌دانست. وی پس از فراغت از تحصیل، به جای اینکه پشت میز دولتی بنشیند، خود را وقف کتاب و خدمت به کتابخانه‌ها کرد و کتاب و کتابخانه‌داری را به پشت میزنشینی ترجیح داد. او با تلاش بسیار به جمع‌آوری نسخ‌خطی پرداخت و می‌توان وی را یکی از پایه‌گذاران فهرست‌نویسی نسخ‌خطی جدید دانست. او با فهرست‌های مفصل و مجمل خود نشان داد یک نسخه خطی در فهرست باید چگونه عیان شود تا بتواند رفع حاجت از حاجتمند تجدیدفهرست کند.»
در صفحه «اندیشه» به این اخبار کوتاه پرداخته شده است:
نسبت جامعه‌شناسی و فلسفه
به همت انجمن جامعه‌شناسی ایران و با همکاری کارگروه جامعه‌شناسی ایران، کارگروه مسائل اجتماعی ایران و کارگروه فلسفه و علوم اجتماعی، نشست «نسبت جامعه‌شناسی و فلسفه» با حضور رحیم محمدی (جامعه‌شناسی به مثابه معرفتی پسافلسفی) و احمد بخارایی (ضعف فلسفی در جامعه‌شناسی ایران به مثابه یک مساله) برگزار میشود. این نشست یکشنبه ۲۵ مرداد ۹۴ ساعت ۱۶:۳۰ تا ۱۹ در محل سالن جلسات انجمن جامعه‌شناسی ایران واقع در بزرگراه جلال آل‌احمد، زیرپل گیشا، دانشکده علوم اجتماعی تهران، نیم‌طبقه اول برگزار میشود.
جلد دوم «حکمت صدرایی»
جلد دوم کتاب «حکمت صدرایی؛ شرح و تعلیقه بر شواهدالربوبیه» به قلم حسن معلمی از سوی انتشارات حکمت اسلامی منتشر شد. کتاب حکمت صدرایی به شیوه‌ای نوین و با رویکرد درس‌‌محور از سوی مجمع عالی حکمت اسلامی در قالب پروژه تحقیقاتی تعریف و از سوی حسن معلمی و تحت‌نظارت غلامرضا فیاضی تدوین شده است که تاکنون دو جلد آن منتشرشده و در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است.
تعامل حقوق و فرهنگ
به همت پژوهشگاه فرهنگ هنر و ارتباطات، نشست تخصصی «تعامل حقوق و فرهنگ» دوشنبه ۱۹ مرداد از ساعت ۱۴ با حضور سعید محجوب در پژوهشگاه برگزار میشود. در این نشست ضمن پرداختن به مفاهیم حقوق و فرهنگ به دسته‌بندی هر یک نیز اشاره میشود. بررسی حقوق فرهنگی و فرهنگ حقوقی، نسبت میان حقوق و فرهنگ، تاثیر فرهنگ در حقوق و همچنین ضرورت‌های توجه به حقوق فرهنگی و ارائه پیشنهادهای لازم به متولیان فرهنگی در این زمینه از دیگر محورهای این نشست است.
«دانشنامه بزرگ تهران» نقد میشود
«دانشنامه بزرگ تهران» با حضور علی کرم‌همدانی، مدیر «دانشنامه بزرگ تهران» در سرای اهل قلم خانه کتاب نقد و بررسی میشود. در جلسه نقد این کتاب که چهل‌وپنجمین نشست از نشست‌های خانه نقد کتاب است، سیدکاظم موسوی‌بجنوردی ویراستار این دانشنامه، نوش‌آفرین انصاری، عبدالله انوار و سیدصادق سجادی حضور دارند. گفتنی است «دانشنامه بزرگ تهران»، که زیرنظر مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی منتشر میشود، هشت مجلد را دربرمی‌گیرد. نقد و بررسی این دانشنامه، دوشنبه ۱۹ مرداد از ساعت ۱۷ تا ۱۹ در سرای اهل قلم واقع در خیابان انقلاب، خیابان فلسطین جنوبی، کوچه خواجه‌نصیر، پلاک دو انجام میشود.
دیگر عناوین منتشر شده در «فرهیختگان» امروز، از این قرار است:
یادداشت «پیک راستی»، با موضوع زندگی امام صادق (ع)؛ به قلم حمیدرضا صفاکیش
سید مهدی طباطبائی، خطیب برجسته مذهبی: کدام عاقل دین‌باور، انقلاب‌شناس و دلسوز نظام می‌پذیرد که منظور آیت‌الله هاشمی توهین به روستاییان است؟ من می‌ترسم امروز با چند واسطه در این قضیه هم دست مغرضان در کار باشد تا شکست خود در مذاکرات را با اختلافات داخلی جبران کنند و بخواهند به یک مرد بزرگ انقلاب ضربه بزنند.
گزارش «انقلاب العبادی»، نخست‌وزیر عراق قصد انجام اصلاحات گسترده دارد/تنظیم کننده: آرش فرح‌زاد
فشار مسکو به ریاض برای پذیرش حکومت اسد
تهدید داعش به حمله به بریتانیا
رفع توقیف روزنامه مستقل بحرینی
در انتظار ریزش نیروهای القاعده/ هشدار اطلاعاتی آمریکا درباره رویکرد داعش
«دین آنلاین» با این عناوین اقتباسی، روزنامه «فرهیختگان» را مرور کرده است: «هیچ تاریخ منسجم و استواری از فلسفه تحلیلی در ایران، اعم از تالیف و ترجمه، منتشر نشده است»، «مهدی محقق: فرنگیان تصور می کردند مسلمانان دو عالِم شاخص بیشتر ندارند، ابن‌سینا، کپی از ارسطو و زکریای رازی کپی از جالینوس/کامران فانی: پس از خاموشی فلسفه با ابن‌رشد، این چراغ در حوزه‌های علمیه ایران همچنان روشن ماند/سیدعبدالله انوار: امروزه کمیت دانشگاه‌ها موجب افت کیفیت آموزش شده است»، «سید مهدی طباطبائی:کدام عاقل دین‌باور، انقلاب‌شناس و دلسوز نظام می‌پذیرد که آیت‌الله هاشمی به روستاییان توهین کرده است؟»مرور مطبوعات/ دوشنبه ۱۹ مرداد / روزنامه فرهیختگان
